________________
૧૦૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ સૂત્ર-૩૦ નિત્યનું લક્ષણ– तद्भावाव्ययं नित्यम् ॥५-३०॥
સૂત્રાર્થ– જે વસ્તુ પોતાના ભાવથી અવ્યય રહે, એટલે કે પોતાના મૂળ સ્વરૂપથી રહિત ન બને તે નિત્ય છે. (પ-૩૦)
भाष्यं- यत्सतो भावान्न व्येति न व्येष्यति तन्नित्यमिति ॥५-३०॥
ભાષ્યાર્થ– ઉત્તર– જે સના ભાવથી (વર્તમાનમાં) વ્યય થતું નથી અને ભવિષ્યમાં) વ્યય નહિ પામે તે નિત્ય છે. (પ-૩૦)
टीका- यदुत्पादादियुक्तं तन्नित्यानित्यमेवेति व्याप्त्या नित्यांशलक्षणमेतदिति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'यत् सतो' इत्यादिना यद्वस्तु सामान्येन सतो भावादस्तित्वादित्यर्थः न व्येति न विनश्यति न व्येष्यति विनशिष्यत्युपलक्षणत्वात् न च विनष्टमतीतकाले तन्नित्यमिति तन्नित्यमुच्यते, जीवत्वादिवत्, एतद्धि मनुष्यदेवादिपर्यायेष्वपि न व्येति, जीवो जीव इत्यधिगमप्रतीतेः, एवं पिण्डघटादिष्वपि मृदपेक्षं भावनीयं, धर्मादिष्वपि तथा तथा गत्यादिनिबन्धनावस्थाभेदेऽपि तच्छब्दाप्रच्युतेरिति I-રૂ||
ટીકાર્થ– જે ઉત્પાદાદિથી યુક્ત હોય તે નિત્યાનિત્ય જ હોય.આવી વ્યાપ્તિના નિત્ય અંશના લક્ષણ રૂપ આ સૂત્ર છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો યત્ સત્ ઇત્યાદિથી કહે છે- જે વસ્તુ સામાન્યથી પોતાના અસ્તિત્વથી વિનાશ પામતી નથી, ભવિષ્યમાં વિનાશ પામશે નહિ, ભૂતકાળમાં વિનાશ પામી નથી તે નિત્ય કહેવાય છે. જેમકે જીવત. જીવત્વ મનુષ્ય અને દેવ આદિના પર્યાયોમાં પણ નાશ પામતું નથી. કારણ કે (મનુષ્ય-દેવાદિના પર્યાયોમાં) આ જીવ છે, આ જીવ છે એવા જ્ઞાનની પ્રતીતિ થાય છે. એ પ્રમાણે માટીની અપેક્ષાએ પિંડ અને ઘટ વગેરેમાં જાણવું. ધર્માસ્તિકાયાદિ પદાર્થોમાં પણ તેવી તેવી ગતિ આદિના કારણે અવસ્થાભેદ હોવા છતાં ધર્માસ્તિકાયાદિ શબ્દનો વિનાશ થતો નથી, અર્થાત્ ધર્માસ્તિકાયાદિ શબ્દથી જ વ્યવહાર થાય છે. (પ-૩૦)
