________________
૮૦
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ સૂત્ર-૨૬ “તદ્યથા” ઈત્યાદિથી પ્રારંભી સૂત્ર પૂર્ણ થાય ત્યાં સુધીનું ભાષ્ય સ્પષ્ટ અર્થવાળું છે.
ફક્ત અનન્તાના ઈત્યાદિ ભાષ્યનો અર્થ આ પ્રમાણે છે- અનંત અને અનંતાનંત પરમાણુના તેવા પ્રકારના એક પરિણામરૂપ સંઘાતથી તેટલા પ્રદેશવાળા સ્કંધો થાય. જેમકે અનંતાનંત પ્રદેશોનો સંઘાત અનંતાનંત પ્રદેશ સ્કંધ છે.
તથા અનંતરોક્ત અનંતાનંતપ્રદેશ સુધીના સ્કંધોના એક પરમાણુ વગેરેના ભેદથી દ્ધિપ્રદેશ સુધીના ઘણાં સ્કંધો થાય છે. કેમકે તે તે રીતે એક પરમાણુ વગેરેનો વિગમ(ત્રવિયોગ) થયે છતે સ્કંધો તે તે અણુથી ન્યૂન થાય છે. તેથી બીજા બીજા અંધભેદોની ઉત્પત્તિ થાય છે.
ત ઇવે' ઇત્યાદિ ત્રીજા વિકલ્પની ભાવના છે. આ જ સ્કંધો એક જ સમયે થનારા સંઘાત-ભેદથી હિંપ્રદેશ વગેરે સ્કંધો રૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. કવણુક સ્કંધમાંથી જે સમયે એક અણુ છૂટો થાય છે તે જ સમયે બીજો અણુ કચણુકમાં જોડાય છે તેથી એક જ સમયમાં સંઘાત-ભેદથી કચણુક સ્કંધ થાય છે. આને જ ભાષ્યકાર કહે છે- અન્ય પરમાણુના જોડાવાથી અને બીજી તરફ તે જ સ્કંધમાંથી એક પરમાણુના ભેદથી=અલગ થવાથી એક જ સમયમાં સંઘાત-ભેદથી ચણક સ્કંધ થાય છે. આ પ્રમાણે aણુકઆદિમાં પણ વિચારવું. (પ-ર૬) , भाष्यावतरणिका-अत्राह-अथ परमाणुः कथमुत्पद्यत इति अत्रोच्यते
ભાષ્યાવતરણિતાર્થ– પ્રશ્ન– પરમાણુ કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય છે? અહીં ઉત્તર કહેવાય છે–
टीकावतरणिका-'अत्राहे'त्यादि सम्बन्धग्रन्थः, अथ परमाणुरुक्तलक्षणः कथमुत्पद्यत इति, अत्रोच्यते
ટીકાવતરણિતાર્થ ગઢાદ ઇત્યાદિ ગ્રંથ બીજા સૂત્રની સાથે સંબંધ જોડવા માટે છે.
હવે જેનું લક્ષણ પૂર્વે (૨૫મા સૂત્રમાં) કહ્યું છે તે પરમાણુ કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એવો પ્રશ્ન છે. અહીં પ્રત્યુત્તર કહેવામાં આવે છે–
