________________
૭૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ સૂત્ર-૨૬ __ भाष्यावतरणिका- अत्राह- कथं पुनरेतद्वैविध्यं भवतीति । अत्रोच्यते- स्कन्धास्तावत्
ભાષ્યાવતરણિતાર્થ– પ્રશ્ન– પુદ્ગલોના આવા બે પ્રકાર કેમ થાય છે? તેમાં સ્કંધો કેવી રીતે થાય છે તે કહે છે–
टीकावतरणिका- 'अत्राहे'त्यादि कथं पुनरेतद्वैविध्यमणुस्कन्धलक्षणं भवतीति प्रश्नः, अत्रोच्यते समाधिः, स्कन्धास्तावत्, किमित्याह
ટકાવતરણિકાર્થ–મત્રાદ ફત્યાતિ, અણુ અને અંધ એવા બે પ્રકાર કેવી રીતે થાય છે? એવો પ્રશ્ન છે. અહીં સમાધાન કહેવામાં આવે છે. તેમાં સ્કંધો કેવી રીતે થાય છે તે કહે છે–
સ્કંધની ઉત્પત્તિનાં કારણો– सङ्घातभेदेभ्य उत्पद्यन्ते ॥५-२६॥ સૂત્રાર્થ– સંઘાત, ભેદ અથવા સંઘાત-ભેદ એ ત્રણ કારણોમાંથી કોઈ પણ એક કારણથી સ્કંધની ઉત્પત્તિ થાય છે. (પ-ર૬)
भाष्यं- सङ्घाताझेदात्सङ्घातभेदादिति । एभ्यस्त्रिभ्यः कारणेभ्यः स्कन्धा उत्पद्यन्ते द्विप्रदेशादयः । तद्यथा-द्वयोः परमाण्वोः सङ्घाताद्द्विप्रदेशः । द्विप्रदेशस्याणोश्च सङ्घातात्त्रिप्रदेशः । एवं सङ्ख्येयानामसङ्ख्येयानामनन्तानामनन्तानन्तानां च प्रदेशानां सङ्घातात्तावत्प्रदेशाः ॥ एषामेव भेदात् द्विप्रदेशपर्यन्ताः ॥ एत एव सङ्घातभेदाभ्यामेकसामयिकाभ्यां द्विप्रदेशादयः स्कन्धा उत्पद्यन्ते । अन्यस्य सङ्घातेनान्यतो भेदेनेति II-રદ્દા
ભાષ્યાર્થ– ઉત્તર- સંઘાતથી, ભેદથી અને સંઘાત-ભેદથી એમ ત્રણ કારણોથી દ્વિદેશી વગેરે સ્કંધો ઉત્પન્ન થાય છે. તે આ પ્રમાણે- બે પરમાણુઓના સંઘાતથી દ્વિપ્રદેશી ઢંધ થાય છે. ક્રિપ્રદેશ સ્કંધ અને પરમાણુના સંઘાતથી ત્રિપ્રદેશી ઢંધ થાય છે. એ પ્રમાણે સંખ્યાતા, અસંખ્યાતા, અનંતા અને અનંતાનંત પ્રદેશોના સંઘાતથી તેટલા પ્રદેશવાળા સ્કંધો થાય છે. સ્કંધોના જ ભેદથી દ્વિપ્રદેશી સુધીના સ્કંધો
