________________
४० શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય
સૂત્ર-૧૨ સંસારી જીવો ત્રસ અને સ્થાવર એમ બે પ્રકારે છે– संसारिणस्त्रसस्थावराः ॥२-१२॥ સૂત્રાર્થ–સંસારી જીવો ત્રસ અને સ્થાવર એમ બે પ્રકારે છે. (૨-૧૨) भाष्यं-संसारिणो जीवा द्विविधा भवन्ति त्रसाः स्थावराश्च ॥२-१२॥ ભાષ્યાર્થ–સંસારી જીવોના ત્રસ અને સ્થાવર એમ બે ભેદ છે. (૨-૧૨) टीका-द्विधैते संसारिणः, समास उभयेषां परस्परसङ्कमार्थं, त्रसाः स्थावरेषु स्थावराश्च त्रसेषु मृत्वोपजायन्त इति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-संसारिणो जीवाः प्राक्कृतनिरुक्ता द्विविधा भवन्ति, द्वैविध्यमाह-त्रसाः स्थावराश्च, परिस्पन्दादिमन्तः त्रसनामकर्मोदयात् त्रस्यन्तीति त्रसाः, तथा अपरिस्पन्दादिमन्तः स्थावरनामकर्मोदयात् तिष्ठन्तीति स्थावरा इति, त्रसग्रहणमादौ सुखग्रहणाय स्पष्टलिङ्गत्वात्, चः समुच्चय इति । अधिकारसूत्रं चैतद्, चतुर्थाध्यायपरिसमाप्तेः संसार्यfધારવિતિ ર-રા.
ટીકાર્થ– આ સંસારી જીવો બે પ્રકારે છે. સમાસ બંનેનું પરસ્પર સંક્રમણ થાય છે એ જણાવવા માટે છે. ત્રસ જીવો મરીને સ્થાવર જીવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. સ્થાવર જીવો મરીને ત્રસ જીવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને ભાષ્યકાર કહે છે- જેમનો વ્યુત્પત્તિથી થતો અર્થ પૂર્વે (૨-૧૦ સૂત્રમાં) જણાવ્યો છે તે સંસારી જીવો બે પ્રકારે છે. બે પ્રકારોને કહે છે- ત્રસ અને સ્થાવર એમ બે પ્રકારે છે. પરિસ્પદ આદિ વાળા અને ત્રસનામ કર્મના ઉદયથી એક સ્થળેથી બીજા સ્થળે જનારા જીવો ત્રસ છે. પરિસ્પદ આદિથી રહિત અને સ્થાવરનામ કર્મના ઉદયથી એક જ સ્થળે રહેનારા જીવો સ્થાવર છે. પરિસ્પંદ=હાલવુંધ્રુજવું વગેરે, સ્પષ્ટ ચિહ્નવાળા હોવાથી સુખપૂર્વક જાણી શકાય એ માટે પહેલાં ત્રસ જીવોનું ગ્રહણ કર્યું છે.
વ શબ્દ સમુચ્ચય કરવા માટે છે. આ અધિકારસૂત્ર છે. કારણ કે ચોથા અધ્યાયના અંત સુધી સંસારી જીવોનો અધિકાર છે. (૨-૧૨)
