________________
૧૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
સૂત્ર-પ
અર્થાત્ ક્ષાયોપશમિકદર્શનના ત્રણ જ પ્રકારો છે, વધારે કે ન્યૂન નથી. દર્શનના ચાર પ્રકાર હોવા છતાં કેવળદર્શન ક્ષાયિકભાવનું જ હોવાથી ક્ષાયોપશમિકના ત્રણ જ ભેદ થાય.
તવ્યયઃ પશ્ચવિધા એ પ્રમાણે ઉપન્યાસ(=સામાન્યથી કથન) છે, અને વાનલબ્ધિ: ઇત્યાદિથી તેનો નિર્દેશ(=વિશેષથી કથન) છે. આ પાંચ લબ્ધિઓ ક્ષાયોપશમિક ભાવથી થનારી છે માટે પૂર્વસૂત્રથી અલગથી કથન કર્યું છે, અર્થાત્ પૂર્વસૂત્રમાં આ પાંચ લબ્ધિઓ છે. પણ ત્યાં ક્ષાયિકભાવથી થનારી કહી છે. અહીં ક્ષાયોપશમિકભાવથી થનારી લબ્ધિઓ કહી છે. આથી પૂર્વસૂત્રથી અનુકર્ષણ ન કરતાં અલગથી કહી છે.
તામાં સ્વવિષયે જાનવિધાતામાવ:=તે લબ્ધિઓ પોતાના(દાનાદિ) વિષયમાં એકાંતે વિઘાત કરનારી બનતી નથી. દાનલબ્ધિ દાન કરવામાં, લાભલબ્ધિ મેળવવામાં, ભોગલબ્ધિ ભોગવવામાં, ઉપભોગલબ્ધિ ઉપભોગ કરવામાં અને વીર્યલબ્ધિ વીર્ય ફોરવવામાં અંતરાય કરતી નથી.
ક્ષાયોપશમિકભાવમાં ઉપશાંત થયેલા પ્રદેશકર્મને કંઇક અનુભવે છે, અર્થાત્ ક્ષયોપશમભાવમાં અલ્પરસવાળા(=દેશઘાતી) કર્મ પ્રદેશોનો ઉદય હોય છે.
ક્ષાયોપશમિકસમ્યક્ત્વ દર્શનસપ્તકના ક્ષયોપશમથી થાય છે. ચારિત્ર પણ બાર કષાયનામના ચારિત્રમોહનીયના ક્ષયોપશમથી થાય છે. આ સર્વવિરતિરૂપ ચારિત્ર જાણવું.
સંયમાસંયમ શ્રાવકધર્મ છે, સંકલ્પથી થનાર પ્રાણાતિપાત આદિથી નિવૃત્તિ રૂપ છે. ત્યેતે એ સ્થળે રહેલ રૂતિ શબ્દ ક્ષાયોપશમિકભાવોના પરિમાણનું પ્રતિપાદન કરવા માટે છે. જ્ઞાન-અજ્ઞાન ઇત્યાદિ હમણાં જ નામથી કહેલા અઢાર સંખ્યા પ્રમાણ ક્ષાયોપશમિકભાવો છે.
ક્ષાયોપશમિક એમ કહેવાથી અન્ય ભાવોનો નિષેધ કર્યો છે. ભાવો છે એટલે કે જીવના અકલ્પિત(=કલ્પેલા નહિ, કિંતુ સદ્દભૂત) ધર્મો છે.
