________________
શ્રી તત્ત્વાથધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨ સૂત્ર-૫ अष्टादशेति विशिष्टसङ्ख्यावच्छिनाः, क्षायोपशमिका इति शेषभावव्युदासः, भावा भवन्त्यपरिकल्पितरूपा जीवस्येति ॥२-५॥
ટીકાર્થ– જ્ઞાન થી 7બ્ધ સુધીના શબ્દોનો દ્વન્દ સમાસ છે. તથા વતુર્ શબ્દથી પૐ શબ્દ સુધીના શબ્દોનો દ્વન્દ સમાસ છે. પછી તે બંને પદોનો બહુવ્રીહિ સમાસ છે. પછી સમ્યક્ત્વ વગેરે ત્રણ શબ્દોનો દ્વન્દ સમાસ છે.
પ્રશ્ન- સમ્યક્ત્વ વગેરે ત્રણ શબ્દોનો અલગ નિર્દેશ કેમ કર્યો? અર્થાત પઝમેન્દ્ર પછી તુરત સમ્યક્ત્વ વગેરે ત્રણ શબ્દોને જોડીને અંતે વિભક્તિ આવે તેમ ન કરતાં સૂત્રના બે વિભાગ કેમ કર્યા?
ઉત્તર– બે વિભાગ કર્યા વિના સૂત્ર રચના કરવી અશક્ય છે, માટે સૂત્રના બે વિભાગ કર્યા છે. (બે વિભાગ કર્યા વિના સળંગ સૂત્ર રચના કરવામાં જ્ઞાન વગેરે શબ્દની સાથે ચતુરૂ વગેરે શબ્દોને યથાસંખ્ય સંબંધ સમજવો કઠીન પડે.) આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર કહે છે- જ્ઞાનં વતુર્વધર્મી ઇત્યાદિ ગ્રંથમાં ઉદ્દેશ અને નિર્દેશ એવા બે વિભાગ છે. તેમાં જ્ઞાનં વતુર્વિધર્મી એ ઉદ્દેશ છે. મતિજ્ઞાનમ્ ઇત્યાદિ નિર્દેશ છે. (ઉદ્દેશ એટલે સામાન્યથી કથન. નિર્દેશ એટલે વિશેષથી કથન. પ્રસ્તુતમાં જ્ઞાનં વતુર્વિધર્મ એ સામાન્યથી કથન હોવાથી ઉદ્દેશ છે. મતિજ્ઞાન ઇત્યાદિ વિશેષથી કથન હોવાથી નિર્દેશ છે.)
મન:પર્યાયશાનેમિતિ એ સ્થળે તિ શબ્દ ક્ષાયોપથમિક જ્ઞાનના પરિમાણનું પ્રતિપાદન કરવા માટે છે. પ્રશ્ન-જ્ઞાનપાંચ છે. તેથી ક્ષાયોપશમિક જ્ઞાનના પાંચ ભેદથવા જોઇએ.
ઉત્તર- કેવળજ્ઞાન ક્ષાયિક જ હોય છે. માટે ક્ષાયોપથમિક જ્ઞાનના ચાર જ ભેદ થાય.
અજ્ઞાન ત્રિવેતન એ ઉદેશ છે. મત્યજ્ઞાનદિઃ નિર્દેશ છે. મિથ્યાદર્શનની સાથે રહેલું જ્ઞાન અજ્ઞાન કહેવાય છે. મિથ્યાદર્શન સહચરિત જ્ઞાન પોતાનું કાર્ય ન કરવાના કારણે નિચ કે અધમ(=ખરાબ) જ્ઞાન છે એ
