________________
સૂત્ર-૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
આપવામાં વિઘ્ન ન કરે તે ક્ષાયિકદાન છે. લાભ=પ્રાપ્તિમાં વિન ન કરે તે ક્ષાયિકલાભ છે. ભોગ–પુરુષાર્થ સાધનોની પ્રાપ્તિમાં વિઘ્ન ન કરે અને ઉચિત ભોગના સાધનોની પ્રાપ્તિનું અવંધ્ય કારણ તે ક્ષાયિકભોગ છે. ઉપભોગ=ઉચિત ઉપભોગના સાધનોની પ્રાપ્તિનું અવંધ્ય કારણ તે ક્ષાયિકઉપભોગ છે.
ભોગ-ઉપભોગમાં ભેદ- એકવાર ભોગવાય તે ભોગ. વારંવાર ભોગવાય તે ઉપભોગ. અહીં આ (ભોગ-ઉપભોગ) ભઠ્ય, પય, વસ્ત્ર અને પાત્ર વગેરે સંબંધી જાણવો, અર્થાત્ ભક્ષ્ય અને પેય વગેરે ભોગ છે અને વસ્ત્ર અને પાત્ર વગેરે ઉપભોગ છે. વિર્ય વીત્યંતરાયના સંપૂર્ણ ક્ષયથી ઉત્પન્ન થયેલું વીર્ય ક્ષાયિક છે. જે ઉચિત હોય તે બધું વીર્યથી કરે.
ત્તિ શબ્દ અર્થપદના અર્થવાળો છે, અર્થાત્ તિ એટલે પદાર્થ=પદોના અર્થો આ પ્રમાણે છે- સૂત્રોમાં કહેલા અને સમ્યકત્વ-ચારિત્ર એમ નવ ભાવો કેવળીને ક્ષાયિક હોય છે. સિદ્ધત્વભાવ ક્ષાયિક હોવા છતાં સઘળા કર્મોના ક્ષયથી થનારું હોવાથી સૂત્રકારે કહ્યો નથી. કેમકે અહીં આઠ કર્મોના એક દેશના ક્ષયથી થનારા ભેદો વિવક્ષિત છે. સિદ્ધત્વ સઘળા કર્મોના ક્ષયથી થનારું છે એમ દશમા અધ્યાયમાં કહેશે. કેમકે ત્યાં
औपशमिकादिभव्यत्वाभावाच्चान्यत्र केवलसम्यक्त्व-ज्ञान-दर्शनસિદ્ધત્વેચ્ચઃ એવું સૂત્ર છે. તેથી આ ક્ષાયિકભાવના ભેદને આચાર્ય ભગવંત ભૂલી નથી ગયા. પૂર્વોક્ત અભિપ્રાયથી અહીં તેનો ઉલ્લેખ કર્યો નથી.
જ્ઞાન-દર્શન વગેરે ક્ષાયિકભાવો સદા હોય છે=પ્રવર્તતા હોય છે. દાનાદિ ક્ષાયિકભાવો સદા ન હોય. કારણ કે દાનાદિ ભાવો અન્ય ભાવોની અપેક્ષાવાળા છે. કયા અન્ય ભાવોની અપેક્ષાવાળા છે એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં નિની િવગેરે જણાવ્યું છે. દાનાદિ પ્રવર્તવામાં પોતાનો =દાતાનો) ઔદયિકભાવ, અન્યનો(=લેનારનો) ક્ષાયોપથમિકભાવ અને ભોગ્ય વગેરે વસ્તુની વિદ્યમાનતા વગેરે ભાવોની અપેક્ષાથી
