________________
સૂત્ર-૫૩ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૧૭૫ અહીં અપવર્તનના=સ્થિતિહૂાસ કરવાના) ફળવાળા કર્મફળના ઉપભોગમાં અપવર્તન શબ્દનો પ્રયોગ કરવામાં આવ્યો છે. તેથી ભાષ્યકાર કહે છે-“૩૫મોડપવર્તનનિમિત્ત” તિ, અહીં અપવર્તન નિમિત્ત છે જેનું તે અપવર્તનનમિત્તમ એવો સમાસવિગ્રહ છે. દીર્ઘસ્થિતિવાળા કર્મની અલ્પસ્થિતિ કરવામાં અપવર્તન નિમિત્તભાવ છે. (આમ ઉપક્રમ અને અપવર્તનનિમિત્ત એ બે શબ્દો પર્યાયવાચી છે.)
આયુષ્યના અપવર્તન સંબંધી પૂર્વપક્ષ “ત્રાદિ રૂત્ય, આ અવસરે બીજો કહે છે- જો ફળ આવ્યા વિના કર્મનું અપવર્તન થાય છે તો તેથી કૃતનાશ (કરેલાનો નાશ) દોષનો પ્રસંગ આવે છે કારણ કે તે આયુષ્ય (પૂર્ણ) ભોગવાતું નથી. હવે જો અનુભવ્યા વિનાનું આયુષ્ય રહેલું છે અને તેનો સ્વામી મૃત્યુ પામે છે તો તેનાથી અકૃતાગમ નહિ કરેલાનું આગમન) દોષનો પ્રસંગ આવે છે. કેમકે આગામી ભવનું આયુષ્ય તે કાળે ભોગવવા યોગ્ય તેણે કર્યું નથી. છતાં ભોગવવું પડે છે.)
વળી બીજું-તે ભવમાં ભોગવવા યોગ્ય આયુષ્ય બાકી રહેલું હોવા છતાં મરે છે તેથી આયુષ્યકર્મની નિષ્ફળતા(સ્વફળવાળા જીવનનો અભાવ) રૂપ દોષનો પ્રસંગ આવે. કારણ કે (તવિઝિરત્વેન=) આયુષ્યકર્મ સ્વફળ આપવા સમર્થ બની શકતું નથી. આ=કર્મફળનો અભાવ) ઇષ્ટ નથી. કારણ કે (શાસ્ત્રમાં) કર્મની સફળતાનો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. શાસ્ત્રવચન છે કે “(પ્રાવ) અન્ય જન્મોમાં (હુચરિતાનામ=)પ્રમાદ અને કષાયથી થનારા મદ્યપાન, અશિષ્ટ અને અસત્ય ભાષણ વગેરે દુરાચારોથી ઉત્પન્ન કરાયેલા(=બંધાયેલા) (તુષ્યતિwાન્તાના=)મિથ્યાદર્શન અને અવિરતિથી થનારા વધ-બંધન વગેરે દુષ્પરાક્રાન્તોથી ઉત્પન્ન કરાયેલ (=બંધાયેલા), (તાના—મન, વચન, કાયાથી કરવું, કરાવવું, અનુમોદવું એ ત્રણ રીતે કરેલાં (વાળામ)જ્ઞાનાવરણીય આદિ અને અસતાવેદનીય આદિ અશુભ કર્મોનો ભોગવ્યા વિના કે વિશિષ્ટ
