________________
૧૫૩
સૂત્ર-૫૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨ આ શબ્દો એક જ અર્થને કહે છે. હવે આજ વાતને સ્પષ્ટ કરતા ભાષ્યકાર વિવિઘ યિતે ઈત્યાદિથી કહે છે- તે વૈક્રિયશરીર અનેક પ્રકારે કરાય છે. કેવી રીતે અનેક પ્રકારે કરાય છે એવા પ્રશ્નના ઉત્તરને કહે છે- તે શરીર ઈચ્છા પ્રમાણે કરવાથી( ઇચ્છા પ્રમાણે કરી શકાતું હોવાથી) એક થઈને અનેક થાય છે.
પ્રતિઘાતી સુધીનું ભાષ્ય બોલતાં જ સમજાઈ જાય તેવું છે. “પ્રતિતિ મૂત્વા” કૃત્ય, સ્થૂલ હોવાના કારણે પ્રતિઘાતિ(હણવા આદિના સ્વભાવવાળા) થઈને સૂક્ષ્મ હોવાથી અપ્રતિઘાતી થાય છે. એ પ્રમાણે વિપરીત પણ જાણવું.
એક કાળે જ આ ભાવોને=જેનું સ્વરૂપ (હમણાં જ) જણાવ્યું છે તે અધિકારોને અનુભવે છે. અન્ય ઔદારિક વગેરે શરીરો આવાં નથી. અન્ય ઔદારિક વગેરે શરીરો આવા નથી એનો અર્થ વિચારાઈ ગયો છે.
સ્વાર્થમાં જ પ્રત્યયનું વિધાન નથી એવા નિયમાભાવને બતાવવા માટે કહે છે- “વિાિયાં મવમ” ફત્યાતિ, બોલતાં જ સમજાઈ જાય તેવું છે. કિંતુ ક્યારેક તૈત્રિયમ્ અને વૈશિવમ્ એવો પણ પ્રયોગ થાય છે.
એ પ્રમાણે “આહીર, મયિતે” ફત્યાદિ, દિયતે ગાહાર્યમ્ આ બે શબ્દોથી આહારક શબ્દ વિશિષ્ટ કારકથી સાધ્ય છે. એમ ભાષ્યકાર કહે છે. કેમકે “તલુટો વહુ " એવું (પાણિનીય વ્યાકરણનું) સૂત્ર છે. વિશિષ્ટ કાર્ય માટે જે (ગાથાર્થત-ગૃહ્યા) ગ્રહણ કરાય તે આહારક અથવા આહાર્ય. કાર્ય પૂર્ણ થતાં માગી લાવેલા ઉપકરણની જેમ મૂકી દેવાય જ છે. આથી કહે છે- આહારકશરીરની સ્થિતિ અંતર્મુહૂર્ત છે. આટલા કાળમાં તેના ઇચ્છેલા કાર્યની સિદ્ધિ થઈ જાય છે.
૧. સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન વ્યાકરણમાં વહુનમ (પ-૧-૨) એવું સૂત્ર છે. આ સૂત્રનો ભાવાર્થ
એ છે કે કૃદન્તના પ્રકરણમાં જે અર્થ વગેરેમાં પ્રત્યયો જણાવ્યા હોય તેનાથી અન્ય અર્થ વગેરેમાં પણ આ સૂત્રથી પ્રત્યય થાય. જેમ કે ઇવ પ્રત્યય કર્તા કારકમાં વિહિત છે. આમ છતાં પલાગ્યાં fજ્યતે–પહાર. અહીં કર્મ કારકમાં જ પ્રત્યય થયો છે. પ્રસ્તુતમાં ગાદિયતેતે તિ મહારમ્ એમ પર પ્રત્યય કર્મ કારકમાં છે.
