________________
૧૫૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
સૂત્ર-૫૦
પૂર્વપક્ષ— આંખો સૂર્યની પ્રકાશક છે.
ઉત્તરપક્ષ– આંખો સૂર્યની પ્રકાશક નથી. કેમકે આંખો અંધકારમાં કોઇ વસ્તુને ગ્રહણ કરી શકતી નથી=જોઇ શકતી નથી.
પૂર્વપક્ષ– ઘુવડોને (કે બિલાડીઓને) રાતે અંધકારમાં દેખાય છે. એથી આંખોમાં જોવાની શક્તિ છે.
ઉત્તરપક્ષ– ઘુવડોની (કે બિલાડીઓની) આંખોમાં રહેલાં કિરણો પ્રકાશક છે. માટે તેમને રાતે દેખાય છે.
આ પ્રમાણે દષ્ટાંતને કહીને દાષ્કૃતિકની યોજનાને “વમ્” ઇત્યાદિથી કહે છે- આ પ્રમાણે કાર્યણશરીર પરંપરાની અપેક્ષાએ પોતાનું કારણ છે અને આશ્રયની અપેક્ષાએ ઔદારિક આદિ શરીરોનું કારણ છે.
તૈજસ અને કાર્યણનું પણ પ્રમાણ જઘન્યથી અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલું અને ઉત્કૃષ્ટથી ઔદારિકશરીર જેટલું છે અથવા કેવળી સમુદ્દાતમાં લોકપ્રમાણ થાય છે. મારણાંતિક સમુદ્ધાતમાં તો લંબાઇમાં લોકાંત સુધી લાંબા હોય છે.
શરીરના ઔદારિક આદિ નામોનો અર્થ
‘અત્રાહ’ હત્યાદિ, અહીં શરીર પ્રકરણમાં પ્રશ્નકાર પૂછે છે કે શરીરનાં ઔદારિક વગેરે નામોનો શો અર્થ છે ? અન્વયાર્થને પણ આશ્રયીને શો અર્થ છે ?
અહીં ઉત્તર કહેવામાં આવે છે—
(૧) તાતારમુવારમ્ કૃતિ, ઉગત=ઉત્કૃષ્ટ છે છાયા(=કાંતિ) જેની તે કાતાર, ઉગતાર એટલે ઉત્કૃષ્ટકાંતિવાળું. (ઉગતાર શબ્દમાંથી મધ્યમ ત પદનો લોપ થવાથી વાર શબ્દ બન્યો.) ઉદાર એટલે પ્રધાન. કેમકે તે મોક્ષનું કારણ છે અથવા તીર્થંકર, ગણધર આદિના શરીરની અપેક્ષાએ પ્રધાન(=મુખ્ય) છે. કહ્યું છે કે “તીર્થંકરોનું શરીર ઉપશાંત, કાંત(=મનોહર), તેજસ્વી, અપ્રતિઘાતી(=રોગાદિથી પ્રતિઘાત ન
