________________
સૂત્ર-૪૮ શ્રી તત્ત્વાથધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૧૩૭ __ भाष्यं- वैक्रियशरीरमौपपातिकं भवति । नारकाणां देवानां चेति T/ર-૪ળા.
ભાષ્યાર્થ– વૈક્રિયશરીર ઔપપાતિક=ઉપપાતથી થનારું છે. વૈક્રિયશરીર નારકો અને દેવોને હોય છે. (૨-૪૭).
टीका- प्रक्रमात् सम्बद्धं अतीतसमुदायार्थं च, वैक्रियं शरीरं प्रागुपन्यस्तं, किमित्याह-औपपातिकं भवति, इहोपपातजन्मोपपातः तस्मिन् भवमौपपातिकं, एतच्च नारकाणां देवानां चावधिवत् सहजं द्विधा-भवधारकोत्तरवैक्रियभेदात्, आद्यमानं जघन्यमङ्गलासङ्घयेयभागः उत्कृष्टं पञ्च धनुःशतानि, इतरदपि जघन्यमङ्गुलसङ्ख्येयभागमेव, उत्कृष्टं योजनलक्षः ॥२-४७॥
ટીકાર્થ– પ્રસંગ પ્રમાણે પૂર્વ સૂત્રની સાથે આ સૂત્ર સંબંધવાળું છે તથા સૂત્રનો સમુદિત અર્થ જણાઈ ગયેલો છે. પૂર્વે જેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તે વૈક્રિયશરીર ઔપપાતિક છે, અર્થાત્ ઉપપાત જન્મ રૂપ ઉપપાતમાં થયેલું છે. (અહીં સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન વ્યાકરણ પ્રમાણે બવે (૬-૩-૧૨૩) એ સૂત્રથી નવ અર્થમાં ઉપપાત શબ્દને રૂ[ પ્રત્યય લાગીને પતિ શબ્દ બન્યો છે.)
આ શરીર નારક-દેવોને અવધિજ્ઞાનની જેમ સહજ હોય છે. આ શરીર ભવધારક અને ઉત્તરવૈક્રિય એવા બે ભેદથી બે પ્રકારનું છે. (ભવધારક શરીર જન્મથી જીવનપર્યત હોય છે. ઉત્તરવૈક્રિય શરીર જયારે ઇચ્છા થાય ત્યારે બનાવે છે.) ભવધારક શરીર જઘન્યથી અંગુલના અસંખ્યાતમાભાગ જેટલું અને ઉત્કૃષ્ટથી પાંચસો ધનુષ્ય જેટલું હોય છે. બીજું(=ઉત્તરવૈક્રિય) શરીર પણ જઘન્યથી તો અંગુલના સંખ્યામાં ભાગ જેટલું જ હોય છે, ઉત્કૃષ્ટથી લાખ યોજન જેટલું હોય છે. (૨-૪૭) લબ્ધિવાળાને પણ વૈક્રિયશરીર હોયलब्धिप्रत्ययं च ॥२-४८॥
