________________
૧૩૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
સૂત્ર-૪૫
ઔદારિક વગેરે શરીરો ઉપભોગથી સહિત કેમ છે તેનું કારણ ભાષ્યકાર માત્ર ઇત્યાદિથી કહે છે- (૧) કારણ કે સુખ-દુઃખનો ઉપભોગ ઔદારિક વગેરે શરીરોથી કરી શકાય છે. સુખ-દુઃખનો ઉપભોગ ઔદારિક વગેરે શરીરોથી કેમ કરી શકાય છે તેનું કારણ ટીકાકાર કહે છે- દ્રિયવિવૃત્તઃ કાર-ઇન્દ્રિય વગેરેની પ્રવૃત્તિ રૂપ કારણ વિદ્યમાન હોવાથી ઔદારિકાદિ શરીરોથી સુખ-દુઃખનો ઉપભોગ કરી શકાય છે.
(૨) કર્મબંધ થાય છે. કારણ કે હિંસા વગેરેનો યોગ હોવાથી વ્યક્તરૂપે કર્મબંધના હેતુઓ વિદ્યમાન છે.
(૩) એ પ્રમાણે વિશિષ્ટ અનુભવથી કર્મો વેદાય છે. કારણ કે કર્મોને વેદવાનો (અસંખ્ય સમય વગેરે) કાળ ઘટી શકે છે અને ઉદીરણા વગેરે થઈ શકે છે.
(૪) એ પ્રમાણે કર્મનિર્જરા કરી શકાય છે અને કર્મોને રસહીન કરી શકાય છે. આ વિષે રસહીન બનેલાં કુસુંભપુષ્પોનું દષ્ટાંત છે. (કુસુંભવૃક્ષના પુષ્પો સમય જતાં એની મેળે રસહીન બનીને વૃક્ષ ઉપરથી ખરી પડે છે. તેવી રીતે રસહીન બનેલાં કર્મો ફળ આપ્યા વિના આત્મપ્રદેશોમાંથી વિખૂટાં પડી જાય છે.)
ઔદારિક વગેરે શરીરોથી ઉક્ત રીતે સુખ-દુઃખનો અનુભવ વગેરે કરી શકાય છે. તેથી ઔદારિક વગેરે શરીરો ઉપભોગથી સહિત છે. આ પ્રમાણે ઉપસંહાર છે.
[પ્રશ્ન-દારિક, વૈક્રિય અને આહારકએ ત્રણ શરીરનેદ્રવ્ય ઇન્દ્રિયો હોવાથી તેમના દ્વારા ઉપભોગ થઈ શકે એ બરોબર છે. પણ તૈજસશરીર દ્રવ્યઇન્દ્રિયોથી રહિત હોવાથી તેના દ્વારા ઉપભોગ કેવી રીતે થાય?
ઉત્તર– ખોરાકનું પાચન અને ઉષ્ણ તેજોલેશ્યા કે શીતલેશ્યાનો પ્રાદુર્ભાવ વગેરે તૈજસશરીર દ્વારા થાય છે. તૈજસશરીરની શક્તિ
