________________
સૂત્ર-૩૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
लक्षप्रमाणमतः कथं तत् सूक्ष्ममिति ?, उच्यते, यद्यपि प्रमाणतस्तदपि महद्वैक्रियं तथापि सूक्ष्ममेवादृश्यत्वात्, इच्छया तु तत्कर्त्तुर्दृश्यत इत्यतो न दोष:, तथा वैक्रियादाहारकं, सूक्ष्मतरपरिणामपरिणतबहुपुद्गलद्रव्यारब्धत्वात्, आहारकात्तैजसं, बहुतरद्रव्यमतिसूक्ष्मपरिणामपरिणतं च, तैजसात् कार्मणमतिबहुद्रव्यप्रचितमतिसूक्ष्मं च भवति अत्र सूक्ष्मताऽऽपेक्षिकी प्रतिपत्तव्या, न सूक्ष्मनामकर्मोदयजनितेति ॥२-३८॥
૧૧૫
-
ટીકાર્થ— સંબંધ અને સમુદિત અર્થ સ્પષ્ટ છે. અવયવાર્થ તો તેષામ્ ઇત્યાદિથી ભાષ્યકાર કહે છે- તેષામ્ એવા ઉલ્લેખથી પૂર્વસૂત્રની સાથે આ સૂત્રનો સંબંધ જણાવ્યો છે. હમણાં નામ લઇને કહેલા ઔદારિક વગેરે શ૨ી૨ોમાં પછી પછીનું શરીર સૂક્ષ્મ જાણવું. વીપ્સાથી વ્યાપ્તિને કહે છે- પૂર્વ પૂર્વનું શરીર ઉત્તર-ઉત્તર (પછી-પછીના) શરીરની અપેક્ષાએ અત્યંત સ્થૂલ દ્રવ્યોથી પ્રારંભાયેલું, અત્યંત શિથિલ પુદ્ગલોના સમૂહ રૂપ અને મોટું હોય છે. ઉત્તર ઉત્તરનું શરીર અનંત સૂક્ષ્મ દ્રવ્યોવાળું, અતિશયઘનપુદ્ગલોના સમૂહરૂપ અને નાનું હોય છે. કારણ કે પુદ્ગલદ્રવ્યના પરિણામ વિચિત્ર હોય છે.
આ જ અર્થને ભાષ્યકાર તઘા ઇત્યાદિથી કહે છે- તે(=ઉક્ત શરીર સંબંધી વિગત) જે રીતે સ્પષ્ટ થાય તે રીતે કહે છે- ઔદારિકશરીરથી વૈક્રિયશરીર સૂક્ષ્મ છે.
પ્રશ્ન– ઉત્કૃષ્ટથી ઔદારિકશરીર હજાર યોજન પ્રમાણ છે. વૈક્રિયશરીર લાખ યોજન પ્રમાણ છે. તેથી વૈક્રિયશરીર સૂક્ષ્મ છે એ કેવી રીતે ઘટે ?
ઉત્તર— જો કે પ્રમાણથી વૈક્રિયશરીર મોટું છે. તો પણ સૂક્ષ્મ જ છે. કારણ કે તે શરીર અદશ્ય(=આંખોથી ન જોઇ શકાય તેવું) છે. વૈક્રિયશરીર શરીરના કરનારની ઇચ્છાથી દેખાય છે. આથી વૈક્રિયને સૂક્ષ્મ કહેવામાં દોષ નથી.
૧. વારંવાર કે ફરી ફરી કહેવું તે વીપ્સા.
૨. આનો તાત્પર્યાર્થ એ જણાય છે કે- વૈક્રિયશરીર કરનારની ઇચ્છા હોય તો બીજાને દેખાય તેવું શરીર કરી શકે. ઇચ્છા ન હોય તો બીજાને દેખાય તેવું શરીર ન કરે.
