________________
૯૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
સૂત્ર-૩૧
કારણ કે તેમાં પૂર્વ શરીરને મૂકવાનું અને નવા શરીરને ગ્રહણ કરવાનું કાર્ય હોય છે. તેથી અહીં (આહાર ન લેવાના વિષયમાં) વિગ્રહગતિને પામેલો અને (એથી જ) વિગ્રહગતિની અપેક્ષાવાળો જીવ જ ગ્રહણ કરાય છે, નહિ કે સામાન્યથી કોઇપણ જીવ. કારણ કે વિગ્રહગતિવાળા જીવોથી અન્ય સંસારી જીવોમાં આહારના અભાવનો અસંભવ છે. વા શબ્દ વિકલ્પ અર્થમાં છે. ક્યારેક એક, ક્યારેક બે સમય જીવ અનાહારક હોય. બીજાઓનું કહેવું છે કે વા શબ્દ ત્રીન્ વા એવા વિકલ્પને કહે છે, અર્થાત્ અથવા ત્રણ સમય સુધી જીવ અનાહારક હોય. આ પણ પૂર્વે (૨-૨૯ સૂત્રમાં) કહ્યું તેમ પાંચ સમયવાળી ગતિમાં અવિરુદ્ધ છે.
અહીં આહારનો અભાવ ઓજાહાર વગેરે ત્રણેય પ્રકારનો આહાર ન ગ્રહણ કરવાની દૃષ્ટિએ જાણવો. કેમકે ત્યારે પણ કર્મપુદ્ગલોનું ગ્રહણ તો છે જ. કર્મગ્રહણના યોગાદિ હેતુઓ રહેલા હોવાથી અનાહારકપણામાં પણ કર્મપુદ્ગલોનું ગ્રહણ થાય છે. આ વિષે આચાર્યો વરસાદના સમયે પ્રદીપ્ત લોહબાણપ્રક્ષેપનું દૃષ્ટાંત કહે છે. વર્ષાદ વર્ષી રહ્યો હોય ત્યારે અગ્નિની જ્વાલાઓથી અત્યંત તપેલું લોઢાનું બાણ ફેંકવામાં આવે તો તે બાણ વરસાદના પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરતું જ આગળ જાય છે તેમ જીવ કર્મરૂપ અગ્નિથી ઉષ્ણ બનેલ હોવાથી કાર્યણશ૨ી૨દ્વારા કર્મ પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરતો કરતો જ જન્મસ્થાને જાય છે.
બાકીના કાળે પ્રત્યેક સમયે સતત આહાર ગ્રહણ કરે છે. જન્મ સમયથી આરંભી અંતર્મુહૂર્ત સુધી ઓજાહાર ગ્રહણ કરે છે. પછી ભવક્ષય સુધી લોમાહાર ગ્રહણ કરે છે. કોઇ જીવ ક્યારેક ક્યારેક કવલાહારને ગ્રહણ કરે છે.
પ્રશ્ન— જીવ કઇ રીતે એક કે બે સમય સુધી અનાહારક હોય, આનાથી વધારે વધારે સમય સુધી અનાહારક કેમ ન હોય ?
૧. આહારના ઓજાહાર, લોમાહાર અને કવલાહાર એમ ત્રણ ભેદ છે. ઓજાહાર– ઉત્પત્તિના પ્રથમ સમયથી અંતર્મુહૂર્ત સુધી ગ્રહણ કરાતા પુદ્ગલોનો આહાર. લોમાહાર– અંતર્મુહૂર્ત પછી સ્પર્શનેન્દ્રિય(=ચામડી) દ્વારા ગ્રહણ કરાતા પુદ્ગલોનો આહાર. કેવલાહારકોળિયાથી ગ્રહણ કરાતો આહાર.
