________________
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
સૂત્ર-૩૦ टीकावतरणिका- 'अत्राहे'त्यादि सूत्रान्तरसम्बन्धग्रन्थः, अत्रविग्रहाधिकारे पर आह-'अथ विग्रहस्य किं परिमाण मिति कियता कालेनाधिकृतविग्रहो जायत इति प्रश्नार्थः, एतदाशङ्क्याह-'अत्रोच्यत' इत्यादि क्षेत्रतो भाज्यं विग्रहपरिमाणे, एकादिप्रदेशभावित्वात् क्षेत्रस्य, कालतस्तु किमित्याह
ટીકાવતરણિકાર્થ– ‘ત્ર ઇત્યાદિ પાઠ અન્યસૂત્રની =હવે પછીના સૂત્રની) સાથે સંબંધ જણાવવા માટે છે. વિગ્રહના અધિકારમાં અન્ય પૂછે છે કે, હવે વિગ્રહનું પરિમાણ શું છે? અર્થાત્ કેટલા કાળે પ્રસ્તુત વિગ્રહ થાય? એવો પ્રશ્નનો ભાવ છે. આવા પ્રશ્નની આશંકા કરીને ભાષ્યકાર કહે છે-મત્રોચતે રૂત્યાદિ, અહીં જવાબ કહેવાય છે. ક્ષેત્રથી વિગ્રહનું પરિમાણ ભાજ્ય છે. કેમકે ક્ષેત્ર એકપ્રદેશ વગેરે (અનેક) પરિમાણવાળું વિગ્રહનું છે, અર્થાત્ એક, બે, સંખ્યાત કે અસંખ્યાત આકાશપ્રદેશો ઓળંગ્યા પછી વિગ્રહ (વળાંક) થઈ શકે છે. કાળથી પરિમાણ કેટલું છે? એવા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં ગ્રંથકાર કહે છે– વિગ્રહનું પરિમાણ– एकसमयो विग्रहः ॥२-३०॥ સૂત્રાર્થ– વિગ્રહ(વળાંક) એક સમયનો છે. (૨-૩૦)
भाष्यं-एकसमयो विग्रहो भवति । अविग्रहा गतिरालोकान्तादप्येकेन समयेन भवति । एकविग्रहा द्वाभ्याम् । द्विविग्रहा त्रिभिः । त्रिविग्रहा चतुभिरिति । अत्र भङ्गप्ररूपणा कार्येति ॥२-३०॥
ભાષ્યાર્થ-કાળની અપેક્ષાએ વિગ્રહ(વળાંક) એક સમયનો છે. સરળ ગતિનો કાળ લોકાંત સુધી જવામાં પણ એક સમયનો હોય છે. એક વિગ્રહવાળી ગતિનો કાળ બે સમયનો હોય છે. બે વિગ્રહવાળી ગતિનો કાળ ત્રણ સમયનો હોય છે. ત્રણ વિગ્રહવાળી ગતિનો કાળ ચાર સમયનો હોય છે. અહીં વિકલ્પોની પ્રરૂપણા કરવી. (૨-૩૦)
