________________
જેમ પક્ષીસમુદાયમાં નાનાં બચ્ચાંની મા દાણાને ચાવી નરમ કરી પોતાનાં પક્ષી બાળકોના મુખમાં મૂકે છે કે જેથી ચાવવાનું સહેલું થઈ પડે, તથા પાચન પણ સહેલાઈથી થાય, તેવી જ રીતે ‘જેમાં દયાની અવિરલ લહરીઓ ચાલી રહી છે' એવા શ્રી વીરાગમરૂપી સમુદ્રના મંથન કરનારા ગીતાર્થ મુનિરાજોએ મનુષ્યસમુદાયને બાલક જોઈ, માતા જેવા દયાર્દ્ર અંતઃકરણવાળા તે બુદ્ધિવાન સાધુજનોએ દ્રવ્યાનુયોગના વિષયરૂપી કઠણ અન્નકણોને પણ ચાવી પોતાની તીવ્ર બુદ્ધિરૂપી ચાંચથી માવા જેવા નરમ કરી તે કણોને એવા બનાવ્યા છે કે તે આપણા મુખમાં પેસ્યા પછી તરત જ પચી જાય.
નયકર્ણિકા
દ્રવ્યાનુયોગની બારાક્ષરી નયજ્ઞાન છે. નયજ્ઞાન એટલે અપેક્ષાજ્ઞાન. અમુક અપેક્ષાને ઇતરજનો ‘ન્યાય' કહે છે; જૈનો સર્વ અપેક્ષાને નય કહે છે. એક જ વસ્તુ જુદી જુદી અપેક્ષાએ (દૃષ્ટિએ) જુદી જુદી ભાસે, કારણ કે પ્રત્યેક વસ્તુમાં અનંતધર્મ કે સ્વભાવ હોય છે. આ અનંત ધર્મમાંથી જે ધર્મ કે સ્વભાવ જણાય, તેને મુખ્ય કરીને બોલાય તો તે નય કહેવાય. અને એવી રીતે બોલનારને એ નયથી (કે ન્યાયથી) બોલે છે એમ કહેવાય. જિનશાસ એમ કહે છે કે “એ બધા નયોનું કથન એકત્ર કરીએ ત્યારે વસ્તુનું પૂર્ણ જ્ઞાન થયું ગણાય.” જગતના સઘળા ધર્મો, જગતની સર્વ પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓ પછી તે વ્યાવહારિક હોય કે પારમાર્થિક, સામાજિક હોય કે વ્યક્તિગત હોય, તથાપિ એ બધી – જુદી જુદી અપેક્ષાના અવલંબન વડે થયેલા માર્ગો છે. આ સર્વ અપેક્ષાને જાણનારા સર્વજ્ઞ કહેવાય; અને જે સામાન્ય બુદ્ધિવાળા જનો કરતાં જેટલી જેટલી વિશેષ અપેક્ષા કે નયોને સમજે તેટલે તેટલે અંશે તે વિશેષજ્ઞ કહેવાય. આવા અપેક્ષા જ્ઞાનની પ્રશંસા કરતાં આર્યશાસ્ત્રો કહે છે કે “જ્ઞાનમેય પર્ં વતં” “જ્ઞાન જ પરમ બલ છે.” પાશ્ચાત્ય તત્ત્વજ્ઞ લૉર્ડ બેકન પણ કહે છે કે “Knowledge is power.” જ્ઞાન એ વીર્ય છે - સામર્થ્ય છે બલ પરાક્રમ છે. આમ, જ્ઞાન પૂર્વપશ્ચિમ અર્થાત્ આખા ભૂમંડળના તત્ત્વજ્ઞોના કથનનો સાર છે. અને એ જ્ઞાન તે નયજ્ઞાનન્યાયજ્ઞાન-અપેક્ષાજ્ઞાન છે. ટૂંકામાં સાંસારિક જીવન કે પારમાર્થિક જીવનો ગમે તેવાં કઠિન હોય તોપણ આવા નયો વડે જ્ઞાન દીપકો વડે તે
-
-
