________________
અગ્રવચન
સરલતાથી વહન કરવાને માટે તેમાં અનેક માર્ગો સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે, અને માણસ પોતપોતાનું કલ્યાણ શાંતિથી સાધી શકે છે. કારણ કે એ નવો વડે જગતના કઠણમાં કઠણ પ્રશ્નોના પણ ઉત્તરો મેળવી શકાય છે. હવે ત્યારે નય કેટલા છે? પદર્શન સમુચ્ચયની ટીકામાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે “જેટલાં વચનો છે તેટલા નયો છે.હવે વચનો તો અસંખ્ય છે, ત્યારે નયો પણ અસંખ્ય થવા જોઈએ. અને તેમ છે તો પછી જ્યારે ઘણા બુદ્ધિમાન મનુષ્યો પણ કરોડો શબ્દોમાંથી માત્ર દશ-પંદર હજાર શબ્દોનું જ્ઞાન ધરાવે છે, ત્યારે શબ્દજ્ઞાનથી પણ ઉચ્ચતર એવી અપેક્ષાઓ તો કેમ જાણી શકાય ? આનો ઉત્તર તપાસીએ. શબ્દજ્ઞાનમાં જોકે વિચારની અગત્ય અવશ્ય ગણાય છે, પણ અતિ સહવાસથી તેમાં મુશ્કેલી જણાતી નથી. જ્ઞાન કે અપેક્ષાજ્ઞાન તો વિચારની વધારે મુખ્ય અને વિશેષ અગત્ય રાખે છે, એટલે તેમાં વિકટતા જણાય એ સ્વાભાવિક છે. તોપણ જેમ ઉપર દાખવ્યા પ્રમાણે શબ્દજ્ઞાનમાં વિચારની અગત્ય હોવા છતાં અભ્યાસ-પરિચયને લીધે તે સરલ થઈ પડે છે, તે જ રીતે અપેક્ષા કિંવા નયોનો પણ જો નિરંતર અભ્યાસ સેવવામાં આવે, તો સહજ શ્રમે પણ થોડા સમયમાં તે અપેક્ષા જ્ઞાનગોચર થઈ શકે.
| શબ્દસમૂહ આપણને ઘણો વિશાળ જણાય પણ વિદ્વાન વૈયાકરણીઓએ વ્યાકરણમાં નામ, સર્વનામ, વિશેષણ, ક્રિયાપદ, ક્રિયાવિશેષણ, અને નામયોગી-વાક્યયોગી-કેવલપ્રયોગી અવ્યય આદિ આવશ્યક ભેદો તે શબ્દોના પાડી અભ્યાસીઓના માર્ગમાં અત્યંત સરલતા કરી આપી છે, તે જ રીતે, શ્રીમદ્ હરિભદ્રસૂરીના કથન પ્રમાણે નયમાર્ગ કિંવા અપેક્ષાઓની સંખ્યા ગણનાતીત હોવા છતાં, કુશાગ્રબુદ્ધિ આચાર્યોએ દીર્ઘ મનન પછી માત્ર સાત નયોમાં જ તે મહાન સમૂહને વહેંચી નાખ્યો છે, અને તે વહેંચણી એવા પૃથક્કરણપૂર્વક કરી છે કે જગતમાં કોઈ પણ વિચાર એવો નથી રહેતો કે જે સાત નયની અંદર સમાવેશ ન પામે. વળી એ પણ ધ્યાનમાં રાખવા યોગ્ય છે કે શબ્દસમૂહમાંહેના અમુક શબ્દને નામ કે સર્વનામ એવું ઉપનામ આપવાથી જેમ તેના આઠ વર્ગમાંહેના એક અંગનું જ્ઞાન થાય છે તેવી જ રીતે અસંખ્ય વિચારોમાંહેનો અમુક વિચારનો સાત નયમાંહેના એકાદ નયમાં સમાવેશ થતાં તે અમુક નયનું
