________________
जैनमतम् ।
११९
कृतबुड्युत्पादकम् । बुद्धिमत्कर्तुर्गमकं न सर्वम् । मारूप्यमाचेण च गमकवे बाध्यादेरप्यग्निं प्रति गमकत्वप्रसङ्गः, महेश्वरं प्रत्यात्मत्वादेः मादृश्यात्मंसारित्वकिंचित्रवाखिलजगदकर्तृत्वानुमापकानुषङ्गः, तुल्याक्षेपसमाधानत्वात्। ततो बाष्पधूमयोः केनचिदंशेन माम्येऽपि यथा कुतश्चिद्विशेषाद्धमोऽग्निं गमयति न बाष्पादिः, । तथा चित्यादौतरकार्यत्वयोरपि कश्चिदिशेषोऽभ्युपगम्यः ॥ ___ अथ द्वितीयः, तर्हि हेतोरसिद्भुत्वं कार्यविशेषस्थाभावागावे वा जीर्णकूपप्रासादादिवद क्रियादर्शिनोऽपि कृतबुझुत्पादकत्वप्रसङ्गः । समारोपानेति चेत्, भोऽप्युभयत्राविशेषतः किं न स्यात्, उभयत्र कर्तुरतौन्द्रियत्वाविशेषात् ॥ अथ प्रामाणिकस्यास्त्येवात्र 10 कृतबुद्धिः, ननु कथं तस्य तत्र कृतत्वावगमोऽनेनानुमानेनानुमानान्तरेण वा । श्राद्येऽन्योन्याश्रयः । तथाहि । सिद्धविशेषणाद्धेतोरस्थोत्थानं, तदुत्थाने च हेतोर्विशेषणमिद्धिरिति। द्वितीयपक्षेऽनुमानान्तरस्थापि सविशेषणहेतोरेवोत्थानम्। तत्राप्यनुमानान्तरात्तत्सिद्धवावनवस्था । तन्त्र कृतबुड्युत्पादकत्वरूपविशेषणमिद्धिः। 15 तथा च विशेषणसिद्भूत्वं हेतोः। यदुच्यते "खातप्रतिपूरितभूनिदर्शनेन कृतकानामात्मनि कृतबुड्युत्पादकत्वनियमाभावः” इति तदप्यमत्, तत्राकृत्रिमभूभागादिसारूप्यस्य तदनुत्पादकस्य सद्भावात्तदनुत्पादकस्योपपत्तेः । न च चित्यादावष्यकृत्रिमसंस्थानमारूप्यमस्ति, येनाकृत्रिमत्वबुद्धिरुत्पद्यते,तस्यैवानभ्युपगमात्, अभ्यु- 20 पगमे चापसिद्धान्तप्रसनिः स्थादिति। कृतबुड्युत्पादकत्वरूपविशेघणामिद्धेर्विशेषणमिद्धत्वं हेतोः । सिध्यतु वा, तथाप्यसौ विरुद्धः,
