________________
६४
હેતે જડ અને ચેતન ભિન્ન ધર્મ વાળા હવેથી તેનું ધ મીપણું એકજ થઈ જશે. (૬)
| વિવેચન—જે કે અનુભવથી શ્યામ ઘટ રક્ત ઘટ નથી અને રક્ત ઘટ શ્યામ નથી એ ભાસ થાય. છે પરંતુ કાળા ઘટની અને રાતા ઘટની બંને દશામાં વર્તમાન ઘટ દ્રવ્યની ભિન્નતા નથી દેખાતી એવું જે પ્રતિપાદન કરવામાં આવે છે એટલે ધર્મ ભેદથી ધમને ભેદ, ન હોય એમ જે માનવામાં આવે તે જડ અને ચેતન ભિન્ન ધર્મવાળા હોવા છતાં તેનું ધર્મ એક હેવાને નિશ્ચય થઇ જાય છે. કદાચ એમ કહેવામાં આવે કે જડ ચેતનને જે ભેદ, દેખાય છે તે તે જડત્વ અને ચેતનત્વ એ બંને ધર્મને ભેદ, જણાય છે પરંતુ જડ ચેતન દ્રવ્યને ભેદ નથી આવી રીતે જડ તે ચેતન નથી અને ચેતન તે જડ નથી એમ કહેવામાં આવે તે પણ જડ ચેતન અને શ્યામ રકત એ બંને સદશ, જ દેખાય છે અને પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ અર્થમાં કાંઈ પણ બાધકને. પ્રસંગ દેખાતા નથી કેમકે અનુભવ પ્રમાણથી અપ્રાપ્ત વસ્તુમાં ન્યાયની પ્રવૃત્તિ થઈ શકતી નથી માત્ર સંદિગ્ધ વસ્તુની સિદ્વિમાં ન્યાયની જરૂર રહે છે માટે ધર્મનો ભેદ અનુભવથી
