________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છુટા બોલ.
૩૩ પર્યાયાર્થિકનયો છે.
સૈદ્ધાત્તિકના મતે - પૂ. શ્રી જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણ આદિ સિદ્ધાંતવાદીના મતે (i) શબ્દનય, (ii) સમભિરૂઢનય અને (ii) એવંભૂતનય - એ ત્રણ નયો પર્યાયાર્થિકનયો છે. નયોના સંબંધમાં કેટલીક વિશેષ સમજ -
પૂર્વમાં સાત નયો બતાવ્યા તેનો આધાર મુખ્ય દ્રવ્યાર્થિકનય અને પર્યાયાર્થિકનય છે. હવે તે દ્રવ્યાર્થિકનયોના અને પર્યાયાર્થિકનયોના વિષયમાં જ અન્ય દૃષ્ટિથી પદાર્થને જોવામાં આવે ત્યારે વસ્તુ કઈ રીતે પ્રાપ્ત થાય ? તે રૂપ વિશેષ સમજને બતાવે છે – મૂળ બોલ :
(૧) અર્થનયો-૪:- (i) બૈગમ, (ii) સંગ્રહ, (ii) વ્યવહાર, (iv) ગજુસૂત્ર.
(૨) શબ્દનયો-૩:- (i) શબ્દ, (i) સમભિરૂટ, (ii) એવંભૂત. ભાવાર્થ :
સાતનયોના મુખ્ય બે ભેદો છે : (૧) અર્થનયો અને (૨) શબ્દનયો. અર્થને જોનારી જે દૃષ્ટિ તે અર્થનય છે અને શબ્દને જોનારી જે દૃષ્ટિ તે શબ્દનાય છે. આ પ્રમાણે અર્થ કરવો હોય તો બહુવચનમાં “અર્થનયો' અને શબ્દનયો' એમ ન કહેવાય; પરંતુ એકવચનમાં “અર્થનય” અને “શબ્દનય' એમ કહેવું જોઈએ, છતાં તેના પેટાભેદને સામે રાખીને અર્થને જોનારી દૃષ્ટિને અર્થનો અને શબ્દને જોનારી દૃષ્ટિને શબ્દનયો કહેલ છે.
(૧) અર્થનયો - અર્થનયોના ચાર ભેદો છે: (i) મૈગમનય, (ii) સંગ્રહાય, (ii) વ્યવહારનય અને (iv) ઋજુસૂત્રનય. આ ચારે નયો બાહ્ય પદાર્થને જોઈને વસ્તુના સ્વરૂપને સૂક્ષ્મ-સૂક્ષ્મતર બતાવવા માટે પ્રવર્તતા જ્ઞાનના ઉપયોગ સ્વરૂપ છે.
(૨) શબ્દનયો - શબ્દનયોના-ત્રણ ભેદો છે : (i) શબ્દનય, (ii) સમભિરૂઢનય, (ii) એવંભૂતનય. આ ત્રણે નયો બાહ્ય પદાર્થને જોયા પછી તે પદાર્થને અવલંબીને થતા શબ્દના વિકલ્પોના બળથી પદાર્થને જોઈને વસ્તુના
