________________
૧૦૫
કષાયમાર્ગણા
ՄԱՆ ગુણઠાણામાં ઓઘવત્ જાણી લેવું.
નીપ
જધન્ય
૧ સમય
ઉત્કૃષ્ટ પન્નવણા | મતાંતર ક્રોધાદિ ૩ અન્તર્યુ.
૧ સમય
અન્તર્યુ લોભ |૧ સમય ૧ સમય
અન્તર્મુ અકષાય |૧ સમય
અન્તર્યુ
સાદિ-અનંત પખંડાગમમાં ચારે કષાયોનો જઘન્યકાળ ૧ સમય બતાવ્યો છે. તે આ રીતે - દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ અને નરકમાં પ્રથમ અન્તર્મુમાં ક્રમશઃ લોભ, માન, માયા અને ક્રોધનો ઉદય હોય છે. એટલે પૂર્વભવમાં ચરમ સમયે ક્રોધનો ઉદય થયો ને પછીના સમયે દેવલોકમાં જાય તો ત્યાં લોભોદય હોવાથી ક્રોઘનો જઘન્ય કાળ ૧ સમય મળે. આ જ રીતે અન્ય કષાયો માટે જાણવું.
અથવા બીજી રીતે - કાયયોગ સામાન્ય છે. મનોયોગ શરુ થયો ને એક જ સમયમાં એનું પ્રવર્તન અટકી જાય તો કાયયોગ આવી જાય. એટલે મનોયોગનો કાળ ૧ સમય આવે. એમ દેવગતિમાં લોભકષાય સામાન્ય છે. એનો જઘ, કાળ પણ અન્તર્મ મળે. પણ શેષ ૩ કયારેક એક જ સમય પ્રવર્તીને અટકી જાય એવું પણ બને છે. એ વખતે શેષ ૩નો ૧ સમય કાળ મળે. એમ મનુષ્યમાં માનકષાય સામાન્ય છે. તેનો કાળ અન્તર્યુ હોય જ. શેષ ૩નો ૧ સમય મળી શકે. આ જ રીતે શેષ બે ગતિમાં પણ યથાયોગ્ય જાણવું. સામાન્યથી ક્રોધ, માન, માયા, લોભના ક્રમે કષાયો પરિવર્તન થતા રહેતા હોય છે. છતાં જેમ કયારેક ક્રોધ પછી સીધી માયા કે લોભ પણ આવી શકે છે એમ કયારેક એક જ સમયમાં કષાયનું પરિવર્તન થઈ જાય એવું પણ બની શકે છે.
અનેકજીવ - એક જીવ
અંતર નથી. * ક્રોધાદિ ૪ - જ0. ૧ સમય
ઉત્કટ અન્તર્મુ, * અકષાય - જઘ અન્તર્ક ઉત્કૃ૦ - દેશોનાર્ધ પુપરા
