________________
A વૃષભદાસ શેઠની કથા • (૧૦) એક દિવસ શ્રેષ્ઠીએ મંદિરના પૂજારીને પૂછ્યું : “અરે ! કોઈ અતિથિ આવેલો છે ? કહ્યું છે કે - અતિથિની, ઉપધિની, મૈત્રીની, સજસેવાની, ધનની, પશુની, બાલકની, ખેતીની, અભ્યાસની, પત્નીની, શમુની, રોગની, ગ્રહની, ઘરની, ગુરૂની, રાજવાતની, ઇન્દ્રિયોની ક્ષણ પૂરતી પણ ઉપેક્ષા કરવામાં આવે તો સર્વથા કાર્ય વિનાશ થાય છે. એક અતિથિ અને બીજો નિંદા કરનાર એ બે મહારા બંધુ જેવા છે. કારણ કે, જે નિંદક છે તે મહારાં પાપ હરી લે છે, અને અતિથિ છે તે મોક્ષનો દેનારો છે.” ઉત્તરમાં પેલા પૂજારીએ કહ્યું : “હે શેઠ ! એક આંખે પીડાતો મહા બ્રહ્મચારી છે.” એ સાંભળીને શેઠ તત્કાળ મંદિરે ગયો, ત્યાં જઈ નમસ્કાર કરીને બોલ્યો : હે બ્રહ્મચારી ! મારે ઘેર ચાલો, અન્યથા રોગ શાંત થશે નહીં.” તેવારે તેણે કહ્યું : “અમારા જેવાને ઘરને વિષે રહેવું એ યોગ્ય નહીં.” ત્યારે શ્રેષ્ઠીએ કહ્યું : જે રાગી પુરુષો છે, તેમને તો વનમાંએ દોષ જ પ્રાપ્ત થાય છે; અને જે ઇંદ્રિય ઉપર નિગ્રહવાળા હોય છે, તેમને ગૃહ એ જ તપનું સ્થાન હોય છે. ઉત્તમ કાર્યને વિષે પ્રવર્તનાર એવા નિરોગી જનોને તો ગૃહ એ જ તપોવન છે.”
એમ તેને મહાકષ્ટવડે સમજાવીને પોતાને ઘેર લઈ ગયો. પણ એક મહાપૂર્તિ પુરુષે તે (કપટી) બ્રહ્મચારીને જોઈને શેઠને કહ્યું : “હે શ્રેષ્ઠી ! આ બ્રહ્મચારી મહાઠગ છે, અને તે તમારા ઘરમાં જ ચોરી કરશે. કારણ કે, આંખ પણ ન ફેરવે, પગ પણ ન ચલાવે, ડોક પણ ન કંપાવે, પડખાં પણ જરાએ ન હલાવે, વળી નાસિકા સામું જોઈ રહીને એક જ પગે ઉભો રહે, એવો પણ જે બગલો તે ત્યાં સુધી જ તાપસ જેવો થઈને રહે છે કે, જયાં સુધી તેના મુખમાં માછલું નથી આવ્યું.”
એ સાંભળીને શ્રેષ્ઠીએ કહ્યું : “અરે અધમ માણસ ! જિતેંદ્રિયની નિંદા કરવી નહીં. કારણ કે, એવા પુરુષો વિરલા હોય છે. કહ્યું છે કેઃ મદોન્મત્ત હસ્તિઓના કુંભસ્થળને ભેદી નાંખવાને સમર્થ, ક્રૂર અને પ્રચંડ એવા સિંહનો વધ કરવામાં પ્રવિણ અને સર્પને વશ કરવામાં શક્તિમાન એવા પુરુષો ઘણા મળી આવે છે; પરંતુ કામદેવના મદનો નાશ કરવાવાળા પુરુષો વિરલા હોય છે. વળી પણ કહ્યું છે કે : “હે સખિ ! આ બટુને તું બોલતાંવાર અટકાવ, તે વધતું ઓછું બોલવા જાય છે; કારણ કે, જેઓ મહાનું
