________________
( (૧૪) • સ ત્વહસુદી ભાષાંતર : ક્યું : “હે સ્ત્રી ! હારી કૃપાથી હું બહુ સુખી થયો છું, હવે મ્હારી સેવાની અવધિ પૂર્ણ થઈ છે; માટે હવે હું પરદેશ જઈશ. મહારાથી કંઈ શુભાશુભ કહેવાયું હોય તે ક્ષમા કરજે.' આ સાંભળીને કમળશ્રી ગદ્ગદ્ કંઠે બોલી : હે નાથ ! તમારા વિના હું કેમ રહી શકું? માટે હું તો નિશે તમારી સાથે જ આવીશ.” સમુદ્રદત્તે કહ્યું: ‘તું આ ઠાકોરની મહા સુકોમળ પુત્રી છે અને હું તો મહા દરિદ્રી એવો પ્રવાસી છું, માટે મારા જેવા નિર્ધનની સંગાથે તને સુખ મળશે નહીં, તેથી તું મારી સાથે આવવાની વાત કરે છે એ અયોગ્ય છે. કહ્યું છે કે : મહાદેવ પાસે વસ્ત્રમાં ચર્મ, આભૂષણમાં મનુષ્યની ખોપરી, અંગરાગમાં ભસ્મ અને કૃષિકર્મમાં અયોગ્ય એવો એક વૃષભ, આવી (નિર્ધન માણસના જેવી) સંપત્તિ જોઈને, તે ઈશ્વર છતાં ગંગા જેવી પત્ની પણ તેમનો ત્યાગ કરીને સમુદ્રમાં જઈને મળી. માટે નિર્ધન પુરુષનું જીવિત કષ્ટદાયક છે. કારણ કે, સ્ત્રી પણ તેને ત્યજીને જતી રહે છે.” ---
કમળશ્રીએ કહ્યું. “વધારે કહેવાથી શું? હું તમારા વિના ક્ષણમાત્ર પણ જીવીશ નહિ.” પછી સમુદ્રદત્તે તેણીને ઘણીએ સમજાવી, તો પણ તેણીએ માન્યું નહીં; ત્યારે તેણે ફરીથી કહ્યું. “જો તારે આવવું જ હોય તો ચાલ હારી સાથે, તે જે કર્મ ઉપાર્જન કર્યા હશે, તે ગમે ત્યાં પણ તને ફળ આપશે. જે બનવાનું હોય છે તે પોતાની મેળે બની આવે છે જ. જેવી રીતે કે, જ્યારે ઘડો નાશ પામે છે – ફૂટી જાય છે, ત્યારે તેમાંનું જળ સ્વયમેવ તેમાંથી બહાર નિકળી આવે છે. વળી હાથીએ કોઠાં ખાધાં હોય છે તે હાથીના પેટમાં ગયા છતાં જેવી રીતે તેવાંને તેવાં જ ગુદા દ્વારા પાછાં નિકળી આવે છે, તેવી રીતે બનવાનું હોય તે બને છે જ.”
એકદા કમળશ્રીએ સમુદ્રદત્તને પોતાના પિતાના અશ્વોનો ભેદ કહી દીધો કે, “આ અશ્વો મળે જે બે અશ્વ ઘણા જ દુર્બળ છે, તે ઉત્તમ છે. બેમાં રક્તવર્ણનો છે, તે જળગામી (પાણીમાં ચાલનારો) છે; અને જે શ્વેત વર્ણનો છે, તે આકાશગામી (આકાશમાં ચાલનારો) છે.” તેણીનાં આવાં કથનથી તેણે અશ્વો જોવા માંડ્યા, તો તેણે તે પ્રમાણેના જ બે અશ્વો જોયા; તેથી પોતે અત્યંત સંતુષ્ટ થયો. વળી બોલ્યો કે, “પુણ્ય વિના ઈષ્ટ વસ્તુની પ્રાપ્તિ થતી નથી.”
હવે એક દિવસ તેના ત્રણ મિત્રો દેશાંતરમાં કરીઆણાં વેચીને તથા