________________
સહિત અઢીદ્વીપ ગણાય છે. આ અઢીદીપને મનુષ્યલોક કહેવાનું કારણ એ છે કે તેની બહાર કઈ મનુષ્યનાં જન્મ કે મરણ થતાં નથી; જયારે બાકીના દીપ અને સમુદ્રમાં તિર્યંચ છવ હોય છે. કોઈ દેવ કે લબ્ધિઘારી મનુષ્ય મનુષ્ય કે ગર્ભવતી સ્ત્રીનું હરણ કરી તેને અઢી દ્વીપ બહાર લઈ પણ જાય એથવા કેઈ લબ્ધિધારી મનુષ્ય યાત્રાર્થે અઢીપ બહાર જાય તો પણ જન્મ અને મૃત્યુ સમયે તો તે તેને મનુષ્ય લેકમાં મૂકી જાય છે અથવા પાછે આવે છે. મનુષ્યનું જન્મ અને મરણ માત્ર અઢીદ્વીપમાં જ હોઈ શકે છે તે શાશ્વતક્રમ છે. જંબુદ્વીપના સાત ક્ષેત્ર અને છ વર્ષધરઃ
જબુદ્ધીપમાં દક્ષિણે પ્રથમ ભરતક્ષેત્ર, તેની ઉત્તરે હિમવાન પર્વત, તેની ઉત્તરે હૈમવતક્ષેત્ર, તેની ઉત્તરે મહાહિમાવાન પર્વત, તેની ઉત્તરે હરિવર્ષક્ષેત્ર, તેની ઉત્તરે નિષધપર્વત અને તેની ઉત્તરે મહાવિદેહ ક્ષેત્ર છે. આ મહાવિદેહ ક્ષેત્રની મધ્યમાં ૧૦૦,૦૦૦ જન ‘ઉંચાઈવાળો મેરૂ પર્વત છે. જંબુદ્વીપની ઉત્તરે પ્રથમ ઐરાવતક્ષેત્ર, તેની ઉત્તરે હરણ્યવત, તેની ઉત્તરે રુકિમપર્વત, તેની ઉત્તરે રમક ક્ષેત્ર, તેની ઉત્તરે નીલ પર્વત અને તેની ઉત્તરે મહાવિદેહ ક્ષેત્ર છે. જંબુદ્વીપમાં સાત ક્ષેત્ર છે; (૧) ભરત, (૨) હૈમવત, (૩) હરિવર્ષ, (૪) મહાવિદેહ, (૫) રમક, (૬) હેરણ્યવત અને (૭) વ્રત. આ દરેક ક્ષેત્રને જુદા પાડતા એવા છ વર્ષધર પર્વત પણ જબુદ્ધીપમાં છેઃ (૧) હિમવાન, (૨) મહાહિમવાન, (૩) નિષધ, (૪) નીલ, (૫) રૂકિમ અને (૬) શિખરી. ઉપરોક્ત દરેક ક્ષેત્ર અને વર્ષધર પર્વત બુદીપના છેડાપર્યત પૂર્વ પશ્ચિમ લાંબા પથરાયેલ છે. મેરુપર્વત :
જંબુદ્વીપના મહાવિદેહની મધ્યમાં મેરૂપર્વત છે જે જંબુદ્વીપના ૧ જુઓ તત્વાર્થવિગમ સૂત્ર અ. ૩ સ ૧૦
અ. ૩ સૂ ૧૧
૨
,
