________________
સૂક્ષ્મસાધારણ વનસ્પતિકાયનું સ્વરૂપ તજ્યા વિના તેજ જાતિમાં વારેવાર જન્મમરણ કરતો રહે છે ત્યાં સુધી તે જીવ અવ્યવહારરાશિને છવ ગણાય છે. અવ્યવહારરાશિમાં છવનાં થતાં જન્મ મરણ તેને તે રાશિમાં થતાં હોવાથી તેની કોઈ ગણના કરવામાં આવતી નથી.
જીવ જ્યારે પોતાનું સર્ભ સાધારણ વનસ્પતિકાયનું સ્વરૂપ તજી એકવાર પણ બાદર સાધારણ વનસ્પતિ, બાદર પૃથ્વી, બાદરજલ, બાદરવાયુ, પ્રત્યેક વનસ્પતિ, કિંઇન્દ્રિય, ત્રિઈન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય, અસંજ્ઞોપંચેન્દ્રિય તિર્યંચ, સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયતિર્યચ, અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય અને સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય મનુષ્ય આદિમાંની કોઈપણ એક જાતિમાં આવી ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારથી તે જીવ વ્યવહારરાશિમાં ગણાય છે.
વ્યવહારરાશિમાં આવ્યા પછી કવચિત કેઇ જીવ કર્મવશ કરી સૂક્ષ્મ સાધારણવનસ્પતિકાયમાં ઉત્પન્ન થાય તે વ્યવહારરાશિને જ છવ ગણાય છે. “અસ્થિ અણુતા છવા, જેહિં ન પત્તો તણાઈ પરિણામો પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર પૃ. ૩૮૦ પં. ૨. આ પાઠથી પરિણામ નહિ પામેલા છને પણ વ્યવહારરાશિના જીવ કહેલા છે. - સંસારમાંથી જીવ જેમ જેમ સિદ્ધ થતા જાય છે તેમ તેમ તેટલા પ્રમાણમાં અવ્યવહારરાશિના જીવ વ્યવહારરાશિમાં આવતા જાય છે. આમ જગતના જીવો પર શાશ્વતક્રમરૂપે સિદ્ધ જીવને આ પરમ ઉપકાર છે. આ ક્રમને લીધે વ્યવહારરાશિના જીવનું પ્રમાણ કોઈપણ વખત જૂનાધિક થતું નથી અર્થાત દરેક કાળે તે સમ રહે છે. તેનું કારણ સ્પષ્ટ છે કે સિદ્ધ થતા જીવની જગ્યા અવ્યવહારરાશિને છવ વ્યવહારરાશિમાં આવી પૂરતો રહે છે. બાદર સ્થાવર જીવ :
બાદર નામકર્મના કારણે બાદરપૃથ્વીકાય, બાદરઅપકાય, બાદરતેઉકાય, બાદરવાયુકાય, બાદરસાધારણ વનસ્પતિકાય, અને પ્રત્યેક વનસ્પતિકાય એ દરેક બાદર કહેવાય છે; એ દરેક એકેન્દ્રિય જીવ ઇન્દ્રિયગમ્ય છે. દરેક ત્રસ જીવ બાદર છે; તેની ચર્ચા યથાસ્થાને કરવાની છે.
