________________
હોય છે, એટલે બંધ, સત્તા કે ઉદયમાં કોઇપણ કર્મનું અસ્તિત્વ હોતું નથી.
જીવ તેને શુદ્ધ સ્વરૂપે અનંત ગુણવાળો છે; તેમાં અનંતજ્ઞાન અનંતદર્શન, અનંતચારિત્ર, અનંતવીર્ય આદિ મુખ્ય ગુણ છે. જીવની આ સ્વાભાવિક સ્થિતિ છે. જીવના ઉપયોગ લક્ષણનો વિચાર કરતાં એ દરેકની ચર્ચા યથાસ્થાને કરીશું.
સંસારી જીવના જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને વીર્ય આદિ અનંતગુણ મિથ્યાત્વમોહનીય, જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મની પ્રબળ અસરના કારણે ઢંકાયેલ (અવરાયેલ ) રહે છે; તેની આ સ્થિતિ પરભાવમૂલક અથવા અસ્વાભાવિક છે.
મિથ્યાત્વમોહનીય, જ્ઞાનાવરણ આદિ કર્મની પ્રબળતાના કારણે સંસારી જીવ જૂના કર્મના રસવિપાક અનુભવતો તે કર્મની નિર્જરા કરતો રહે છે, પરંતુ તે સાથે કષાય અને લેસ્યામય બનતો નવાં નવાં કર્મ પણ બાંધતો રહે છે; આમ તે સંસારની જન્મ મરણની ઘટમાલ-રેટ વધારતો રહે છે.
જીવને કર્મ બંધનાં પાંચ કારણ છેઃ ૧ મિથ્યાત્વ, ૨ અવિરતિ, ૩ પ્રમાદ, ૪ કપાય, અને ૫યોગ. જીવને જ્યારે પોતાના જન્મમરણની પરંપરા-સંસાર કઠવા-ખટકવા માંડે છે ત્યારે તેના વિકાસની શરૂઆત થાય છે, તેમાં તત્ત્વની પ્રતીતિરૂપ શ્રદ્ધા થતાં તેનું અજ્ઞાન સરી પડે છે; મિથ્યાત્વ સરી પડતાં જીવ પોતાનો સમ્યગદર્શન ગુણ પ્રકટ કરે છે. શરૂઆતમાં સમ્યગદર્શન પામવા છતાં જીવ વિષયોની પૂર્વ પરિચિત વાસનાની ગુલામીને તજવાની ઈચ્છા કરવા છતાં તજી શકતો નથી. આ પરિસ્થિતિમાં તે હિત, અહિત, સાર, અસાર, હેય, ય, ઉપાદેય આદિ સમજે, તેમાં શ્રદ્ધા પણ રાખે છતાં વીર્ય (સામર્થ)ના અભાવે તે અવિરત રહે છે, અર્થાત પાપ ૧ જુઓ તસ્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અ. ૮ સ. ૧
