________________
૧૭૪
સિદ્ધ જીવ ત્રણેયકના સર્વ દ્રવ્ય, દરેક દ્રવ્યને અનંતગુણ અને દરેક ગુણના અનંતપર્યાય હાથમાં રહેલ આંમળાની માફક જાણે અને દેખે છે.
સિદ્ધ છવને જન્મ નથી, જરા નથી મરણ નથી....... આદિ; તેમને અવિચલ અને અક્ષય સુખ હોય છે. ચક્રવર્તી અને ઈન્દ્ર એ એના કરતાં પણ અધિક સુખ-અનંતસુખ સિદ્ધ અનુભવે છે; તેની તુલના કેઈ સાથે થઈ શકે તેમ નથી તેમજ કેવલી ભગવાન તે સાક્ષાત જાણે અને દેખે છે છતાં તે તેનું વર્ણન કરી શકતા નથી:
ઉપસંહારઃ
સંસારમાં જીવને ચાર વસ્તુ દુર્લભ છે. (૧) મનુષ્યજન્મ, (૨) શ્રદ્ધા, (૩) સંયમ અને (૪) તા.
આ પુસ્તિકામાં આપણે ચારે ગતિના જીવ ઉપરાંત પાંચમી સિદ્ધગતિના જીવના સ્વરૂપની પણ કાંઈક વિચારણા કરી, તેમાં એ જોયું કે અસંજ્ઞી જીવ દ્રવ્ય મન વિનાને હવાથી હિત અહિત, સાર અસાર, હેયય ઉપાદેય આદિ જાણી, વિચારી, સમજી શકત નથી; જ્યારે સંજ્ઞી જીવ દ્રવ્ય મનવાળો હોવાથી હિત અહિત, સાર અસાર, હેય ય ઉપાદેય આદિજાણી, વિચારી, સમજી વિવેક વાપરે તે હેય તજી ઉપાદેયનું આચરણ કરી શકે છે. તે
આવા સંસી જીવ ચાર પ્રકારના છેઃ (૧) નારક, (૨) તિયચ, (૩) દેવ અને (૪) મનુષ્ય. પિતાને પડતા ત્રિવિધ દુઃખના કારમાં અનુભવ કરવાની હાયયમાં પડેલે નારક છવ સંજ્ઞી હેવા છતાં હેય, ય, અને ઉપાદેય જાણવા, વિચારવા, સમજવા કે તેને
