________________
૧૪૨
જીવતે કર્મ બંધનું બીજું કારણ અવિરતિ છે; અવિરતિના ત્યાગની કળત્રણી અર્થે દેશવિરતિ છે અને અવિરતિના સપૂર્ણ ત્યાગ એસવિરતિ છે.
સવિરત એવા જીવને પાંચ મહાવ્રત હાય છેઃ (૧) પ્રાણાતિપાતવિરમણ, (૨) મૃષાવાદવિરમણુ, (-) અદત્તાદાનવિરમણુ, (૪) મૈથુનવિરમણુ અને (૫) પરિગ્રહવિરમણુ ૧
સાધુ જીવનના આ પાંચ મહાવ્રતમાં પણ પ્રાણાતિપાતવિરમણુ એ મુખ્ય મહાવ્રત છે. તે વ્રતના સૌંપૂર્ણ પાલન અને રક્ષા અર્થે બાકીના વ્રત છે. ઉપરાકત પાંચ મહાવ્રત ઉપરાંત સાધુને રાત્રિભેાજન— વિરમણુ એ છઠ્ઠું વ્રત પશુ હોય છે.
પ્રણાતિપાતવિરમણ વ્રત:
પ્રમાદસહિત ચેગ અર્થાત્ સપ્રમાદ પ્રવૃત્તિદ્વારા થતા પ્રાણીવધુ એ પ્રણાતિપાત અથવા હિંસા છે. ૨ હિ'સાના એ પ્રકાર છેઃ (૧) દ્રવ્ય અને (૨) ભાવ જીવને હણવાની બુદ્ધિએ તેને પ્રજા પહાંચાડતાં દ્રવ્ય અને ભાવ એ બંને પ્રકારની હિંસા ગણાય છે. પ્રાણુરક્ષણાર્થેયેાગ્ય સાવચેતી-યતનાપૂર્વક વર્તતાં પ્રાણવધ થઇ નય તેા તે દ્રવ્ય હિંસા છે; પરંતુ તેમાં ભાવ હિં`સા નથી. આવી દ્રવ્ય હિંંસા દેષરૂપ નથી. યતના–જયણા રાખવી જોઇએ એટલે પ્રમાદ ન સેવવેા. હિંસામાં પ્રાણવધ થવાજ જોઇએ તેમ પણ નથી; માનસિક, વાચિક, અને કાયિક એ ત્રણ પ્રકારની પ્રવૃત્તિદ્વારા અન્ય જીવને અપાતા સંતાપ, છેદ, કીલામણા, વધ આદિથી અટકવાના સતત ઉપયેગ એ પ્રાણાતિપાતવિરમણુ વ્રત છે. ૨
૧ જુએ તત્ત્વાર્થ્રોધિગમ સૂત્ર અ॰ છ સૂ-૧-૨ ૨ જુએ તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અ૦ ૭ સૂ−૮
