________________
૧૩૯
સલેખનાવતઃ
ઉપરના બારવ્રત ઉપરાંત મરણ નજિક આવતાં આદરવા ગ્ય એવું સંખના વ્રત છે, કષાયને પાતળા પાડી તેને પરાભવ કરવા મરણને નજીક જાણનારા જીવને આ સંલેખના વ્રત હેય છે. પોતાના જીવનને અંત જાણી શક્તા હોય તે આ વ્રત લઈ શકે છે; સામાન્ય છો તો આ પ્રસંગે દુષ્કૃત્યને નિંદે છે, સત્કાર્યોની અનુમોદના કરે છે અને એ રીતે સમાધિપૂર્વક મરણ પ્રાપ્ત થાય તેવા પ્રયાસ કરે છે.
આ સંલેખના વ્રતના પાંચ અતિચાર છેઃ (૧) વ્રત લીધા પછી જીવવાની ઈચ્છા કરવી. (૨) મરવાની ઇચ્છા કરવી, (૩) મિત્ર, સગાસંબંધી પર અનુરાગ કર, (૪) સુખના બંધની ઇચ્છા કરવી અને (૫) નિદાન (નિયાણું) કરવું અર્થાત પિતાના તપ અને ધાર્મિક કાર્યના ફળ તરીકે અમુક ઇચ્છા કરવી. ૧
ઉપર વ્રતના જે જે અતિચાર જણાવ્યા છે તે તેટલાજ છે એમ નથી; તે સર્વ માત્ર ઇશારા પૂરતા છે. તેના પરથી તે પ્રમાણેના બીજા અતિચારોને છ ગુરૂગમ આદિથી વિચાર કરી લે રહે છે.
આવા દેશવિરત છવને નિત્યના કાર્ય ૬ છે. (૧) દેવપૂજા, (૨) ગુરૂ પર્ય પાસના, (૩) સ્વાધ્યાય, () સંયમ, (૫) તપ અને (૬) દાન. આ ઉપરાંત પ્રતિક્રમણના પણ છ આવશ્યક છેઃ (૧) સામાયિક, (૨) ચતુર્વિશનિસ્તવ, (૩) વંદન, (૪) પ્રતિક્રમણ, (૫) કાયેત્સર્ગ અને (૬) પ્રત્યાખ્યાન-પચ્ચકખા ણ.
૧ જુઓ તવાધિગમ સૂત્ર અ૭ સૂર
