________________
૧૩
ખાર ભાવનામાંની ક્રાણુ એક કે અનેક દ્રારા જીવ પેાતાના દેહાધ્યાસને તજતા જાય છે.
(૧) જગતના સર્વજીવ પ્રતિ મૈત્રીભાવ, (૨) પેાતાના કરતાં દાન, શીલ, તપ, વ્રત, જ્ઞાન, ક્રિયા આદિમાં વડીલ એવા વિશિષ્ટ ગુણીજન પ્રતિ પ્રમેાદ-હર્ષોંલ્લાસ, (૩) દુઃખી થવા પ્રતિ અનુકંપાકરૂણા દયા અને (૪) અવિનેય-સંસ્કારહીન પ્રતિ મધ્યસ્થ ઉપેક્ષાતટસ્થવૃત્તિ એ ચાર ભાવના છે. ૧
તે ઉપરાંત હિંસા, અમૃત, અસ્તેય, મૈથુન અને પરિગ્રહ એ પાંચ પાપસ્થાનેના સેવનમાં રહેલ આલોક અને પરલેાક ભય એ એ પ્રકારની આપત્તિ પણ વિચારવાની રહે છે; એ દરેકના સેવનમાં પરિણામે દુઃખ છે, અથવા તે તે પ્રકારના ચાર ક્રાપ્ત આપણા પ્રતિ આચરે તે આપણને કેવી લાગણી થાય તે વિચારી ખીજા પ્રતિ તેવું વર્તન અટકાવવુ રહે છે. આત્માના સવેગ–માક્ષાભિલાષ અને વૈરાગ્ય-જન્મ મરણની ઘટમાળની ખટક એ એ ગુણ ટકાવવા અને વિકસાવવા જગતસ્વભાવ અને કાયસ્વભાવ એ દરેકની ક્ષણભંગુરતા વિચારવાની રહે છે. પ્રાણી માત્ર દુઃખ અનુભવે છે. જીવન ડાલની અણીપર બાઝેલ ઝાકળના બિંદુ માક અશાશ્વત છે. પ્રત્યેક પદાર્થો ઉત્પત્તિ, વ્યય અને ધ્રુવ એ ત્રણુ ગુણવાળા છે. આ વિચાર દ્વારા જીવને સસારની આસકિત ન્યૂન ન્યૂનતર ન્યૂનતમ થતી જાય છે; પરિણામે સ`વેગ અને વૈરાગ્ય વિકસે છે. ૧
ભાવના એ આત્મપરિણામ છે, અને તેને અવિષયનુ ઉંડું ચિંતન છે. તાત્ત્વિક ઉંડા ચિંતનથી રાગદ્વેષ રાકી શકાય છે. ભાવના ખાર છે. (૧) અનિત્ય, (૨) અશરણુ, (૩) સંસાર, (૪) ૧ જુએ તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અ૦૭ સૂ-૪, ૫, ૬, ૭
