________________
રર
મમતા તજતા રહેવી એ વૃત્તિસંક્ષેપ તપ છે. દુધ, દહીં, ઘી, તેલ, ગાળ અને તળેલા પદા` એ છ વિકૃતિમાંની કાષ્ઠ એક કે અનેકને ત્યાગ એ રસત્યાગ તપ છે. મધ, માંસ, માખણ અને મઘ એ ચાર મહાવિકૃતિના ત્યાગ તા જૈનકુલમાં જન્મથીજ સ્વીકાર્ય છે. સ્ત્રી, પશુ, નપુસક આદિ ખાધક વસ્તુના અભાવવાળા નિર્દોષ એકાન્ત સ્થાને વસતિ-જગ્યાએ હી અથવા ધર્મકાર્ય ના આધાર માટે બાજો, પાટિયુ વિગેરે રાખી શય્યા અને આસનયુકત રહેવું એ વિવિકત શય્યાસન તપ છે. પદ્માસન, વજ્રાસન, વીરાસન, ઉત્કટાસન, કેશલૂ'ચન, ઠંડી, ગરમી આફ્રિ દ્વારા શારીરિક કષ્ટ સહન કરવું એ ક્રાયકલેશ તપ છે.
આભ્યંતર તપના પણુ છ પ્રકાર છેઃ (૧) પ્રાયશ્રિત, (૨) વિનય, (૩) વૈયાવૃત્ત્વ, (૪) સ્વામ્પાય,(૫) વ્યુત્સ અને (૬) ધ્યાન. ૧ વ્રત, નિયમ આદિમાં થયેલ સ્ખલન શેાધવાં અને દ્વેષનુ· પ્રાયશ્ચિત લઈ શુદ્ધ થવું એ પ્રાયશ્રિત તપ છે. જ્ઞાન, વ્રત આદિમાં વડીલ હોય તેમનું સન્માન, બહુ માન આદિ વિનય તપ છે તે માનસિક ક્રિયારૂપ છે. નિર્દોષ સાધન દ્વારા વડીલ, વૃદ્ધ, રાગી, ગ્લાન આદિ સહધર્મી સાધુસાધ્વી, શ્રાવકશ્રાવિકા વિગેરેની સેવા શુશ્રુષા એ તૈયાનૃત્ય તપ છે. તે બાહ્ય આચારરૂપ છે. જ્ઞાનવૃદ્ધિ અને કરેલ શાસ્ત્રાભ્યાસને અમુક કાલ પૂરતા નિયમિત અભ્યાસ એ સ્વાધ્યાય તપ છે. સસકત અને વધેલ આહારાદિ પરાવી દેવારૂપ જે પરિત્યાગ એ વ્યુત્સગ તપ છે. ચિત્તની ચંચલતા ત્યાગી એકાગ્રતા કેળવી અંતે તે દ્વારા કાયાની નિષ્પક પતા સાધવી એ ધ્યાન તપ છે.
ભાવઃ
આત્મપરિણામની વિશુદ્ધિ કેળવવી એ ભાવ છે. દાન, શીલ, અને તપ એ ત્રણ દ્વારા ભાવની વિશુદ્ધિ કેળવાય છે, તે પછી મૈત્રી, પ્રમાદ, કારૂણ્ય અને મધ્યસ્થ એ ચાર
ભાવનાથી શરૂ કરી
૧ જુએ તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અ૯ સૂ૦
૨૦
