________________
૧૧૪
કદેવમાં દેવ કુગુરૂમાં ગુરૂ અને કુધર્મમાં ધર્મ એ પ્રકારની માન્યતાયુક્ત બુદ્ધિ એ વ્યકત મિથ્યાત્વ છે. બીજી રીતે કહેતાં (૧) જિનપ્રતિ તવમાં અશ્રદ્ધા, (૨) જિનપ્રણત તત્ત્વથી વિપરીતમાં શ્રદ્ધા, (૭) તે તે પ્રકારે કરાતી પ્રરૂપણ, (૪) જિનપ્રણત તત્ત્વમાં
કા, (૫) ઉપરોકત શંકાની ઉપેક્ષા આદિ વ્યકત મિથ્યાત્વ છે; સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ, સંગીપંચેન્દ્રિય મનુષ્ય, દેવ અને નાર એ દરેકને વ્યકત મિથ્યાત્વ હોઈ શકે છે.
મિથ્યાત્વના પાંચ પ્રકાર છે -(૧) આભિગ્રાહિક, (૨) અનાભિપ્રાહિક, (૩) આભિનિવેશિક, (૪) સાંશયિક અને (૫) અનામિક.
પરંપરાથી ચાલી આવતી અસત્ય માન્યતાને સત્ય ધર્મરૂપ માનવી એ આભિગ્રહિક મિથ્યાત્વ છે. સર્વ માન્યતાઓ ધમપરપરાઓને સત્ય ધર્મરૂપ માનવી એ અનાલિગ્રાહિક મિથ્યાત્વ છે. હું અને કહું આચરું એજ ધર્મસત્ય, બીજા કરે અને આચરે એ ધર્મ અસત્ય” આ પ્રકારની કદાગ્રહપૂર્વક માન્યતા એ આબિનિવેશિક મિથ્યાત્વ છે. જુદી જુદી ધર્મ પરંપરા જોઈ મુંઝવણ અનુભવવી, પરંતુ પુરૂષાર્થ કરી તેમાંથી માર્ગ ન કાઢો અને સંશયને સંગ્રહ કરી રાખવે એ સાંવિક મિથ્યાત્વ છે. અનાદિકાલિન નિશ્યાત્વમેહનીય કર્મને ગાઢ ઉદય એ અનાશિક મિથ્યાત્વ છે.
જ્યાં સુધી પ્રાથમિક એવું સમ્યગદર્શન છવને સ્પસ્યું નથી ત્યાંસુધી સર્વ સંસારી જીવને અવ્યક્ત એવું અનાભોગિક મિથ્યાત્વ હોય છે. એક વખત સમ્યગદર્શન સ્પર્શ કર્યા પછી તે વમ્યા બાદ વ્યક્ત એવાં (૧) આલિયાહિક, (૨) અનાલિગ્રાહિક, (૩) આભિનિવેશિક અને (૪) સાંસવિક એ ચાર પ્રકારના મિથ્યાત્વમાંનું કોઈ પણ એક પ્રકારનું મિથ્યાત્વ છવને હોય છે. અવ્યવહાર રાશિ અને અસંગી જીવના મિથ્યાત્વની ગણના મિથ્યાત્વના ગુણસ્થાનમાં ગણાતી નથી; કારણ કે તે સ્થિતિમાં જીવને સુક્તબંધને અભાવ હોય છે. ૧ જુઓ ગુણસ્થાનકમરેહ ગા. ૬
