________________
નિરાકાર ઉપયોગ-દર્શન
નિરાકાર ઉપગ-દર્શનના ચાર પ્રકાર છેઃ (૧) ચક્ષુદર્શન, (૨) અચસુદર્શન, (૩) અવધિદર્શન અને (૪) કેવળદર્શન. ચક્ષુધારા થતું પ્રાથમિક દર્શન અથવા અર્થાવગ્રહનો આદઅંશ એ ચક્ષુર્દર્શન છે. સ્પશન, રસન, ઘાણ અને શ્રોત્ર એ પ્રાયકારી ઇન્દ્રિ દ્વારા શત વ્યંજનાવગ્રહ અને મનમાં સ્કુરા પ્રાથમિક વિચાર અથવા અથવગ્રહનો આદ્યઅંશ એ અચક્ષુદર્શન છે. રૂપી પદાર્થનું આત્મપ્રત્યક્ષ દર્શન એ અવધિદર્શન છે. રૂપી અરૂપી એવા પદાર્થનું આત્મપ્રત્યક્ષ દર્શન એ કેવલદર્શન છે. સાકાર ઉપયોગ જ્ઞાનઃ
સાકાર ઉપગ-જ્ઞાનના આઠ પ્રકાર છે –(૧) મતિજ્ઞાન, (૨) શતજ્ઞાન, (૩) અવધિજ્ઞાન, (૪) મનઃપયોયજ્ઞાન, (૫) કેવલજ્ઞાન, (૬) મતિજ્ઞાન, (૭) શ્રતઅજ્ઞાન અને (૮) વિર્ભાગજ્ઞાન-વિપરીત અવધિજ્ઞાન. મતિજ્ઞાનઃ
ઈન્દ્રિય અને મન એ દરેક દ્વારા મતિજ્ઞાન થાય છે, પાંચ ઇન્દ્રિયમાંની કેઈપણ એક અને એ સર્વેદ્વારા ઠવ્ય યા વિષયના પર્યાનું અને તે દ્વારા દ્રવ્ય યા વિષયનું જીવને મતિજ્ઞાન થાય છે.
(૧) અવગ્રહ, (૨) ઇહા, (૩) અપાય અને (૪) ધારણું એ ક્રમે જીવને દ્રવ્ય યા વિષયનું જ્ઞાન થાય છે.*
પ્રાયકારી ઇન્દ્રિય (સ્પર્શન, રસન, ધ્રાણુ અને શ્રોત્ર) સાથે દ્રવ્ય યા વિષયના પર્યાયને પ્રત્યક્ષ સંપર્ક-સંબંધ એ વ્યંજન ૧ જુઓ તત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અ૦૨ સૂ૦૮
અ૦૨ સૂ૦૯ અ૦૧ ૦૧૪ અ૦૧ સૂ૦૧૫
