________________
ન બની આ
ગતિમાં માત્ર વન અતિ
નવીન ઉત્પત્તિસ્થાને પહોંચી જાય છે, અને ત્યાં તેને નવીન દેહરચનાથે તેજ (બીજા) સમયે કાર્મણગના કારણે પુદગલગ્રહણ રૂપ આહાર હેય છે. આ રીતે જીવે પુદ્ગલનું કરેલ પ્રહણ એજ તેને જન્મ છે. આ રીતે સંસારી જીવને અવિગ્રહગતિમાં (૧) પૂર્વ સ્થાને દેહ તજવાના અંતિમ સમયે અને (૨) નવીન ઉત્પત્તિસ્થાને નવીન દેહરચનાર્થે બીજા સમયે એમ બે વખત આહાર હોય છે; પરંતુ અંતરાલતિ દરમ્યાન તેને આહાર હોતો નથી વિગ્રહ એવી અંતરાલગતિઃ - જીવના દેહ તજવાના પૂર્વ સ્થાન અને નવીન ઉત્પત્તિસ્થાન એ બે વચ્ચેની વિષમતા એ વિગ્રહગતિનું કારણ છે. જીવની સ્વાભાવિક ગતિ સરળ રેખાએ ઉર્ધ્વ હોય છે; પરંતુ ગતિ, જાતિ, આનુપૂર્વી આદિ નામકર્મ અનુસાર કાર્મણગ જીવને પૂર્વ સ્થાને દેહ તજતાં અંતરાલગતિની વિષમતાવાળા નવીન ઉત્પત્તિસ્થાને પહોંચાડે છે. અંતરાલગતિની વિષમતાના કારણે જીવને વિગ્રહગતિ હોય છે, તેમાં ઉત્પન્ન થવાના સ્થાને જવામાં વળાંક લેવાના હોય છે; આ વળાંક જેટલા લેવા પડે તેટલા વિગ્રહ ગણાય. પ્રાયઃ જીવને એક, બે અથવા ત્રણ વિગ્રહ હોય છે અને ક્વચિત ચાર વિગ્રહ પણ હોઈ શકે છે એકરાજપ્રમાણુ પહોળી અને ચૌદરાજપ્રમાણુ લાંબી એવી ત્રસનાડીની અંદર કે બહાર જવને દેહ તજવાનું અને તેનું નવીન ઉત્પત્તિસ્થાન એ એ વચ્ચે એવી કોઈ વિષમતા નથી કે જેથી જીવને પરભવ જતાં ચારથી અધિક વિગ્રહ આવશ્યક બને.
એક વિગ્રહની અંતરાલગતિમાં છવને પૂર્વસ્થાને દેહ તજતાં અંત સમયે આહાર હોય છે, તેના વેગથી તે સરળ રેખાએ ગતિ કરે છે અને વળાંક લેવાને પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થતાં કાર્મણાગ પ્રવૃત્ત બને છે, પરિણામે ગતિ, જાતિ, આનુપૂવ આદિ નામકર્મ અનુસાર ૧ જુઓ તસ્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અ. ૨ સૂ. ૨૯
