________________
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮
૧૦૪૬
પ્રતિબન્ધકોને વર્જી શકે છે.
અલબત્ તીવ્રભવાભિષ્યંગ સ્વરૂપ અત્યન્ત પ્રબળ રાગ-દ્વેષ ખસવા પર જ અપુનર્જન્મકપણું પ્રાપ્ત થતું હોવાથી ત્યારથી જ ઔચિત્યપાલન હોય છે. પણ એ ભૂમિકામાં જે પ્રવૃત્તિરૂપ અને નિવૃત્તિરૂપ ઔચિત્ય હોય છે તેના કરતાં ઉપર ઉપરની અવિરત સમ્યગ્દષ્ટ, દેશિવરિત, સર્વવિરતિ વગેરે ભૂમિકામાં પ્રવૃત્તિરૂપ અને નિવૃત્તિરૂપ... ઔચિત્ય અલગ-અલગ પ્રકારનું અને વિશેષવિશેષ શુભ હોય છે. પ્રસ્તુતમાં દેશવિરતિ-સર્વવિરતિને ઉચિત એવા ઔચિત્યની વાત જાણવી, જે પ્રધાન (મૌલિક) અધ્યાત્મયોગનું સંપાદન કરે છે. અપુનર્બન્ધક તથા અવિરતસમ્યક્ત્વીનું ઔચિત્ય ઉપચરિતયોગનું સંપાદન કરે છે એ જાણવું. એટલે જ, તત્ત્વચિંતનકાળે પણ જીવ ઉચિતપ્રવૃત્તિવાળો હોવો જોઈએ. આશય એ છે કે જીવને દેશવિરતિ કે સર્વવિરતિરૂપ વ્રતની પ્રાપ્તિ ઉચિતપ્રવૃત્તિપૂર્વક થઇ હોય એ ઇચ્છનીય છે જ. પણ એ આવશ્યક શરત નથી, કારણ કે એ રીતે વ્રતપ્રાપ્તિ કર્યા પછી પણ જે અનુચિત પ્રવૃત્તિમાં પડે છે એને અધ્યાત્મયોગ સંભવતો નથી. અને કોઈકને કદાચ પૂર્વે ઉચિતપ્રવૃત્તિ વગર વ્રતપ્રાપ્તિ થઇ હોવા છતાં, પાછળથી એ ઉચિતપ્રવૃત્તિવાળો બની જાય તો એને અધ્યાત્મયોગ હોવામાં કોઈ વાંધો નથી.
જ્ઞાનક્રિયાભ્યાં મોક્ષઃ શ્રુત અને શીલ બન્ને ભેગા થાય ત્યારે મોક્ષમાર્ગ પરિપૂર્ણ થાય છે. એટલે યોગ માટે એ બન્ને આવશ્યક છે. આ બન્નેની હાજરી દેશવિરત કે સર્વવિરતને જ હોય છે. અપુનર્બન્ધક કે અવિરત સમ્યક્ત્વીને નહીં. એટલે, અહીં અણુવ્રત-મહાવ્રતસ્વરૂપ વ્રતથી યુક્તજીવને જ અધ્યાત્મયોગ કહ્યો છે. અપુનર્બન્ધક તથા અવિરતસમ્યક્ત્વીને એ ઉપચારથી હોય છે, પણ વાસ્તવિક નહીં, એ જાણવું.
