________________
૧૧૦૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ છે જ, છતાં પરિસ્થિતિવશાત્ કે તેવી પરિસ્થિતિમાં અનાદિ સંસ્કારવશાત્ કંઈક અન્યથાત્વ આવે જેને વારવાની શક્યતા ન હોય તે સહસાત્કારથી આવેલું અન્યથાત્વ છે. ટૂંકમાં ઉપયોગ હોવા છતાં અચાનક-એકદમ થઈ જતું અન્યથા– એ સહસાત્કાર પ્રયુક્ત કહેવાય.
કોઈપણ પ્રતિજ્ઞામાં અનાભોગ અને સહસાકાર આ બન્ને આગાર હોય જ છે. એટલે આ બેના કારણે જે અન્યથાત્ આવે તેની આગારરૂપે છૂટ હોય છે, માટે એ પણ દોષકર નીવડતું નથી. છતાં જો કાળજી જતી રહે કે એનો પશ્ચાત્તાપ ન થાય તો એ પ્રમાદ-ઉપેક્ષાબેદરકારીનું કારણ બને છે.
માટે એમાં પણ પશ્ચાત્તાપ રાખવો અને પાછળથી શક્ય કાળજી રાખવી.
(૪) પ્રમાદ - સામાન્યથી વિધિજાળવણીની ઇચ્છા હોય. વિધિનો ઉપયોગ પણ હોય, તે વિધિ પાલનની શક્યતા પણ હોય, છતાં વિષય-કષાય-વિકથા-આળસ વગેરે રૂપ પ્રમાદવશાત્ કંઈક અન્યથાત્વ કરે તે પ્રમાદજન્ય જાણવું. આમાં જેવો ખ્યાલ આવે કે આ પ્રમાદ સેવી રહ્યો છું ને અવિધિ કરી રહ્યો છું... એટલે તરત પ્રમાદથી હઠી વિધિપાલન ચાલુ કરી દેવું જોઈએ. તથા પ્રમાદવશાત્ જે અવિધિ થઈ એનો પશ્ચાત્તાપ-પ્રાયશ્ચિત્ત કરવા જોઈએ. નહીંતર દર્પમાં જાય. પ્રમાદ વધતો રહે તો ક્રમશઃ દર્પ-આકુટ્ટિ બનવાની સંભાવના રહે.
(૫) દર્પ - વિધિપાલનનો માથે ભાર જ ન રાખે. વિધિ પાળી તો પણ શું ને ન પાળી તો પણ શું? બધું સરખું... મનમાં આવે ત્યારે ને આવે એટલું પાળે... બાકી બધી ગરબડ... આ દર્પજન્ય અન્યથાત્વ છે. આને દપિકા પ્રતિસેવના કહેવાય છે.
(૬) આકુષ્ટિ - ઉધો-વિપરીત પરિણામ એ આકુટિ છે. “તમે
