________________
બત્રીશી-૧૯, લેખાંક-૧૦૧
૧૧૦૧ આસ્તિક્યરૂપ શ્રદ્ધા પ્રબળ છે અને તત્ત્વનો અવબોધ વિશદ છે, આવા સાધકે યથાશક્તિ કરેલું અનુષ્ઠાન એ શાસ્ત્રયોગ છે, કારણ કે એમાં કાલાદિથી અવિકલપણે શાસ્ત્રવચનનું આરાધન થયું હોય છે. ટૂંકમાં, શાસ્ત્રમાં કહેલ વિધિનું યથાશક્તિ પાલન કરવા પૂર્વક કરાતું અનુષ્ઠાન શાસયોગ છે. આચરણમાં શાસ્ત્રોક્ત વિધિ કરતાં અન્યથાત્વ (= જુદા પ્રકારનું આચરણ) છ રીતે આવે છે –
(૧) અપવાદપદ - સંવિગ્નગીતાર્થ, કૃતયોગી (= નિર્દોષતા જાળવવાનો જેણે પૂર્વ પ્રયત્ન કરી જોયો છે તે), પ્રબળકારણે વિધિ કરતાં અન્યથા આચરણ જણાપૂર્વક કરે એ અપવાદ છે. એ પણ માર્ગરૂપ જ હોવાથી એમાં દોષ લાગતો નથી. કારણ ન હોય ત્યારે ઉત્સર્ગ અને કારણ હોય ત્યારે અપવાદ... આ બન્ને માર્ગરૂપ જ છે, અને માર્ગરૂપ છે માટે આરાધના જ છે, વિરાધના નથી. વિધિમાં પાંચ ટકા અન્યથાત્વ કરવાથી ચાલે એમ હોય તો દસ ટકા અન્યથાત્વ ન કરવું... દસ ટકા આવશ્યક હોય તો પંદર ટકા ન કરવું... આ બધું જયણા કહેવાય છે. છબતાવશાત્ આના નિર્ણયમાં ઓછાવત્તાના કારણે જયણામાં ઓછા-વત્તાપણું આવે તો... તથા અવિધિ વગેરે છૂટની સૂગ ઊડી ન જાય એ માટે આપવાદિક આચરણાની આલોચના કરવામાં આવે છે. બાકી સંપૂર્ણ જયણાપાલન હોય તો વિરાધના કશી હોતી નથી. આ કલ્પિકા પ્રતિસેવના કહેવાય છે. (છતાં આલોચના તો કરવાની જ હોય, એ જાણવું.)
(૨) અનાભોગ - સામાન્યથી આખા અનુષ્ઠાન દરમ્યાન યથાયોગ્ય વિધિનો ઉપયોગ હોય ને તેને અનુસરીને જાળવણી હોય... છતાં વચ્ચે ક્યારેક અન્યત્ર ઉપયોગ ચાલી જવાથી વિધિનો ઉપયોગ ન રહે ને કંઇક અન્યથા– આવી જાય તે અનાભોગથી આવેલું અન્યથાવ છે.
(૩) સહસાત્કાર - વિવક્ષિત અવસરે વિધિનો ઉપયોગ પણ
