________________
બત્રીશી-૧૮, લેખાંક-૧૦૦
૧૦૯૧
આવું બધું જે નિરૂપણ યોગવિંશિકા ગ્રન્થમાં કર્યું છે તેનાથી જણાય છે કે પ્રારંભિક (સાતમે ગુણઠાણે) જ સમતાયોગ હોય છે તેનો ઉપચરિત અનાલંબનયોગમાં અન્તર્ભાવ છે. આગળ વધેલો સમતાયોગ (શ્રેણિમાં જે હોય છે તે) તત્ત્વતઃ અનાલબંન યોગ છે. બીજી રીતે કહીએ તો સહજ સમતા, યોગની સાતમી દૃષ્ટિમાં હોય છે ને ત્યાં અનાસંગયોગ હોવો યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચયની ૧૭૫મી ગાથામાં કહ્યો છે. આ અનાસંગયોગ એ જ ચરમ અનાલંબન યોગ છે એમ યોગવિંશિકાની જ ૧૮મી ગાથામાં કહ્યું છે. માટે જણાય છે કે સમતાયોગનો અનાલંબનયોગમાં અન્તર્ભાવ છે. તથા કેવલજ્ઞાન તેમજ યોગનિરોધકાળે જે વૃત્તિસંક્ષય છે તેનું અનાલંબનયોગ એ કારણ છે. એટલે વૃત્તિસંક્ષયાત્મક કાર્યમાં અનાલંબન યોગાત્મક કારણનો ઉપચાર કરીને એને પણ ‘અનાલંબનયોગ’ તરીકે કહી શકાય છે. એટલે આ રીતે એનો અન્તર્ભાવ પણ અનાલંબનયોગમાં થાય છે.
આમ અધ્યાત્મયોગ વગેરેનો અન્તર્ભાવ સ્થાનાદિયોગમાં થાય છે, અને એટલે જ યોગવિંશિકા ગ્રન્થમાં સ્થાનાદિયોગ માટે જે કહ્યું છે તે યથાસંભવ અધ્યાત્મયોગ વગેરે માટે પણ સમજી શકાય છે. તે આ રીતે જાણવું - દેશવિરતિગુણઠાણું પામ્યા ન હોવા છતાં જેઓ વ્યવહારથી વ્રતધારી છે ને શ્રાદ્ધધર્મમાં રહેલા છે.. એમ સર્વવિરતિગુણઠાણું (છઠ્ઠું-સાતમું) વસ્તુતઃ પામ્યા ન હોવા છતાં જેઓએ દીક્ષા લીધી છે ને વ્યવહારથી સંયમજીવનમાં રહ્યા છે. આવા જીવો જે તત્ત્વચિંતન વગેરે કરે છે તે ચારિત્ર ન હોવાના કારણે ‘અધ્યાત્મયોગ’ વગેરેરૂપ ન હોવા છતાં એ યોગના બીજભૂત તો છે જ. વ્યવહારનયને કારણમાં કાર્યનો ઉપચાર માન્ય છે. એટલે એ નયયોગના બીજમાં યોગનો ઉપચાર કરીને આવા જીવોના તત્ત્વચિંતનાદિને પણ ‘અધ્યાત્મયોગ' તરીકે સ્વીકારે છે ને તેથી
