________________
૧૦૯૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ એટલે ગયા લેખમાં જે અર્થ કર્યો હતો એને અનુસરીએ તો સૂત્રના આલંબને સૂક્ષ્મોપયોગવાળું સ્થિરચિત્ત એ ધ્યાનયોગ ને એ જ સાલંબન યોગ... પણ બીજો અર્થ આ લેખમાં જે કહ્યો છે તેને અનુસરીએ તો દઢ પ્રયત્નપૂર્વક જે સુનિયંત્રિત સૂત્રોચ્ચાર કરાય એ સૂત્રોચ્ચાર જ ધ્યાનયોગ અને ઊર્ણયોગ. એમ શરીરની સુનિયત્રિત મુદ્રા વગેરે ધ્યાનયોગ ને સ્થાનયોગ... (એ ધ્યાન રાખવું કે અહીં વર્ણ કે મુદ્રા અંગે ઉપયોગની સ્થિરતાની વાત નથી, માટે આ આલંબનયોગરૂપ નથી.) સૂત્રના અર્થના ઉપયોગમાં ચિત્તની સ્થિરતા એ ધ્યાનયોગ ને અર્થયોગ. (અર્થને આલંબન તરીકે લઈએ ત્યારે આ આલંબનયોગ પણ બની શકે.) પ્રતિમાદિ આલંબનને અનુસરીને થયેલી સૂક્ષ્મઉપયોગવાળા ચિત્તની સ્થિરતા એ ધ્યાનયોગ કે આલંબનયોગ.
સમતાયોગ અને વૃત્તિસંક્ષય... આ બેનો તદન્યયોગમાં અન્તર્ભાવ છે, તે આ રીતે-સમતાયોગમાં ઈષ્ટત્વ-અનિષ્ટત્વ સંજ્ઞાનો પરિહાર હોય છે. છદ્મસ્થજીવ પણ જેને રાગ-દ્વેષ તરીકે સંવેદી શકે એવા વ્યક્ત રાગ-દ્વેષ પ્રમત્તગુણઠાણા સુધી સંભવી શકે છે ને એ જ ઉપસ્થિત પદાર્થમાં ઈષ્ટત્વ-અનિષ્ટત્વની કલ્પના કરાવે છે. અપ્રમત્તગુણઠાણે એવા રાગ-દ્વેષ ન હોવાથી ઈષ્ટત્વ-અનિષ્ટત્વની કલ્પના પણ હોતી નથી. માટે સમતાયોગ અપ્રમત્તજીવોને જ હોય છે. અપ્રમત્તતા સાતમે ગુણઠાણે તથા શ્રેણિમાં આઠમે વગેરે ગુણઠાણે હોય છે. “ક્ષપકશ્રેણિમાં સામર્થ્યયોગ જે હોય છે એ તત્ત્વતઃ અનાલંબનયોગ છે, તથા રાગ-દ્વેષજન્ય વિકલ્પો જેમના વિરામ પામ્યા છે એવા જિનકલ્પિક વગેરે અપ્રમત્ત જીવોને પણ અંશત: (ઉપચારથી) અનાલંબનયોગ હોય છે. તથા, જે તત્ત્વતઃ અનાલંબનયોગ છે તેની મોહસાગરતરણ, ક્ષપકશ્રેણિની પૂર્ણાહૂતિ, કેવલજ્ઞાન, અયોગી અવસ્થા અને નિર્વાણ આ ફળ પરંપરા છે.”
