________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૮૮
૯૬ ૧ બને જે ઉચિત હોય. અનુચિત આચરણ ક્યારેય અનુકરણીય બની શકે નહીં. એટલે ખરો શિષ્ટ એ છે જે અનુચિત આચરણને ટાળનારો હોય. હવે, જીવ પાસે અનુચિત આચરણ કોણ કરાવે છે ? તો કે રાગાદિરૂપ દોષ કે વિષમકર્મોદયરૂપ દોષ. એટલે જે પુરુષ આ દોષોનો ક્ષય કરે છે એ અનુચિત આચરણને ટાળી શકતો હોવાથી શિષ્ટ' છે. એટલે “ક્ષીણદોષવાળો પુરુષ એ શિષ્ટ' એવું અહીં શિષ્ટનું લક્ષણ આપ્યું છે. આ દોષ તરીકે રાગાદિ લઈએ તો ક્ષીણદોષ પુરુષ તરીકે કેવલીભગવંતો મળે અને જો કર્મો લઈએ તો માત્ર સિદ્ધભગવંતો જ મળે, કારણ કે સર્વથા દોષક્ષય તેઓમાં જ છે.
અલબત્ રાગાદિ કાંઈ દ્રવ્યાત્મક નથી કે જેથી એના અવયવાત્મક અંશ સંભવે. તેમ છતાં આ દોષોમાં પ્રબળતમતા, પ્રબળતરતા, પ્રબળતા, મંદતા, મંદતરતા, મંદતમતા વગેરરૂપે અંશો સંભવે છે. દોષ જેમ જેમ પ્રબળ હોય છે તેમ તેમ આચરણમાં અનૌચિત્ય પ્રચુર હોય છે અને જેમ જેમ દોષની પ્રબળતા ઘટતી જાય છે. અર્થાત્ દોષોનો આંશિક ક્ષય થતો જાય છે તેમ તેમ આચરણમાંથી અનૌચિત્ય ટળતું જાય છે. અર્થાત્ અનુચિત પ્રવૃત્તિઓ છે જ નહીં, એવું નથી, પણ અત્યંત અનુચિત પ્રવૃત્તિઓ હવે હોતી નથી. તેથી એટલે અંશે હવે શિષ્ટત્વ પ્રગટ થયું હોય છે. અવિરત સમ્યવી જીવને અનંતાનુબંધીકક્ષાના પ્રબળ રાગ-દ્વેષ હોતા નથી. એટલે તજ્જન્ય અનૌચિત્ય ટાળવાથી આવતું ઔચિત્ય એની પ્રવૃત્તિમાં અવશ્ય હોય છે. માટે એ કક્ષાના ઔચિત્યને જાળવવાના ઇચ્છુક જીવો માટે તેઓ અનુકરણીય પ્રવૃત્તિવાળા હોવાથી “શિષ્ટ' છે. તેથી સમ્યક્વીથી “શિષ્ટત્વનો પ્રારંભ કહ્યો છે.
શંકા : જીવને વળગેલો પ્રબળતમ કોઈ દોષ હોય તો એ અનાદિકાળથી વળગેલો સહજમળ છે. ચરમાવર્તપ્રવેશે એનો નોંધપાત્ર હાસ થાય છે ને તેથી જીવ અપુનર્બન્ધક બને છે. વળી ‘ઉચિત
