________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૮૬
૯૩૫
સંશુદ્ધ હોય છે, કારણ કે અન્યકાળે બીજ સંશુદ્ધ હોવું જેમ અસંગત છે એમ ચરમાવર્તમાં એ અસંશુદ્ધ હોવું અસંગત છે. ’એટલે ચરમાવર્તમાં એ અસંશુદ્ધ હોય શકે જ નહીં.. તેથી તથાભવ્યત્વપાક વગેરે ચરમાવર્તપ્રવેશથી જ માનવા જરૂરી છે.
અહીં મળઠ્ઠાસ અંગે ઉપર જે કલ્પના આપી છે તે વિંશતિવિંશિકા (૪ / ૭)માં ‘મળનો ક્ષય થતાં થતાં કંઈક બાકી રહે ત્યારે... ' આવું અને યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચયગ્રંથ (૩૦)માં તદ્ધાવમને ક્ષીને પ્રભૂત્તે નાયતે તૃળામ્ (ભાવમળ પ્રબળ ક્ષીણ થયે આ થાય છે.) આવું જે જણાવ્યું છે એને અનુસરીને જાણવી.
પણ પ્રસ્તુત બત્રીશીગ્રન્થમાં (૧૪/૫ની ટીકામાં) મનાપિ દિ તનિવૃત્તૌ તસ્યાપુનર્વન્ધત્વમેવ ચાવિતિ આવું જે જણાવ્યું છે તેને અનુસરવું હોય તો કલ્પના બદલવી પડશે. કારણકે આને અનુસરીને તો સહજમળનો (નોંધપાત્ર હોય એવો) થોડો પણ હ્રાસ થવા માત્રથી અપુનર્જકત્વ- ચરમાવર્ત માનવા પડે છે. એટલે કે એક અબજ પાવરના મળમાંથી બહુ જ નાનો ભાગ કાળક્રમે ડ્રાસ પામે છે, ને બાકીના બહુ મોટા ભાગનો ચ૨માવર્તમાં જ જીવ સ્વપુરુષાર્થથી હ્રાસ કરે છે.
પ્રશ્ન ઃ વિશંતિવિંશિકા (૧૯૪૪)માં ‘અચરમાવર્તીમાં કાળ ભવબાળકાળ કહ્યો છે. ચરમાવર્ત તો ધર્મયૌવન કાળ કહ્યો છે’ અને પછી આગળ ‘તેથી બીજપૂર્વનો કાળ ભવબાળકાળ જ જાણવો, અને બીજ પ્રાપ્તિ પછીનો કાળ ધર્મયૌવનકાળ જાણવો' આમ જણાવ્યું છે.
અન્ય =
ઉપદેશપદમાં ‘ચરમપુદ્ગલપરાવર્તકાળ, એ તથાભવ્યત્વના પરિપાકથી બીજાધાન- ઉભેદ-પોષણાદિ પ્રવર્તવામાં કાળ= અવસર
