________________
૧૦૩૬
-બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે તથા “અગ્રગામીઓ અનુગામીઓ પ્રત્યે સભાવ અને સહાનુભૂતિ દાખવે એવી અપેક્ષા રહે, અને અનુગામીઓ અગ્રગામીઓ તરફ આદરભાવ રાખે એ અપેક્ષિત છે” આવું જણાવીને આગળ મને સલાહ આપી છે કે “આચાર્યશ્રીએ આવા સ્વાધ્યાયશીલ મુનિ માટે સહાનુભૂતિ દાખવવાની જરૂર હતી.” હવે તમે એમનો લેખ પણ ધ્યાનથી વાંચ્યો છે. એટલે, એમણે એમના લેખમાં મારા પ્રત્યે આદરભાવ વ્યક્ત થાય એવું એક વાક્ય સુદ્ધાં લખ્યું નથી એ તમારા ધ્યાનમાં આવ્યું જ હશે, છતાં તમે એમને ‘તમારે આવા અગ્રગામી આચાર્યશ્રી પ્રત્યે આદરભાવ દાખવવાની જરૂર હતી’ એવી સલાહ આપી નથી. આમાં માધ્યસ્થ છે ?
સાહિત્યક્ષેત્રે કોઈને અગ્રગામી અને પોતાને અનુગામી માનવા એનો અર્થ પોતાની અપેક્ષાએ એ અગ્રગામી ઘણા વિદ્વાન છે એવો સ્વીકાર. આ સ્વીકારમાં ભેગો આદરભાવ પણ પ્રાયઃ ભળેલો હોય જ. એટલે અગ્રગામીના નિરૂપણમાં અનુગામીને કંઈક ત્રુટિ ભાસે અને પછી એ ત્રુટિ બતાવવાનો પ્રસ્તાવ આવે ત્યારે, આ આદરભાવ, અનુગામીને “આ ત્રુટિ બતાવવામાં કદાચ મારી જે કોઈ ભૂલ તો નહીં થતી હોય ને આવી શંકા ઊભી કરે જ. આ શંકા હોય એટલે એ અનુગામી “એ ત્રુટિનું પ્રદર્શન સીધું જાહેરમાં ન કરતાં, પહેલા પૂરા આદરભાવ સાથે અગ્રગામીને વ્યક્તિગત જણાવે ને સાથે વિનંતી કરે કે “આપ સૂક્ષ્મતાથી વિચારશો તથા આમાં મારી કોઈ ભૂલ થતી હોય તો મને ચોક્કસ જણાવશો.” વગેરે.
વિદ્વાનોમાં પ્રસિદ્ધ આવા શિષ્ટ વ્યવહારને, અગ્રગામીઅનુગામી-સહાનુભૂતિ-આદરભાવ વગેરેની વાતો કરનારા તમારા જેવા પ્રબુદ્ધ વિદ્વાનું જાણતા જ હોય એ નિઃશંક છે. અનુગામીએ આવું કાંઈ કર્યું નથી. એ પણ તમને ખબર જ છે. ને છતાં, તમે એ
