________________
૧૦૦૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે નિશ્ચયનયવાદી પૂર્વે અન્યઘટની સાધનતાનો નિશ્ચય અન્ય દંડમાં થયેલો.. ને પ્રસ્તુત ઘટ-દંડમાં એ અન્ય ઘટ-દંડનું સાદશ્ય છે, એટલે એ સાદૃશ્ય જોવાથી પ્રસ્તુત દંડમાં પણ પ્રસ્તુત ઘટની એની ઉત્પત્તિ પૂર્વે જ સાધનતાનો નિશ્ચય થઈ શકે છે. આવું અમે માનીએ છીએ. એટલે જ કાર્યલિંગક અનુમાનનો (ધૂમાદિ સ્વરૂપ કાર્યાત્મક લિંગથી (હેતુથી) થતાં વતિ વગેરે સ્વરૂપ કારણના અનુમાનનો) ઉચ્છેદ થતો નથી, નહીંતરતો પર્વતીય ધૂમ-વહ્નિનો કાર્યકારણભાવ નિશ્ચિત ન હોવાથી પર્વતીય ધૂમ પર્વતીયવતિનું કાર્યલિંગક અનુમાન કરાવી શકે નહીં. પણ પર્વતીય ધૂમમાં મહાનસીય (=રસોડા સંબંધી) ધૂમનું સાદગ્ય જણાય છે. તેથી એના કારણ તરીકે પર્વત પર મહાનસીય વદ્વિજાતીય પદાર્થનું અનુમાન થઈ શકે છે, કારણ કે, અવહ્નિ જાતીય પદાર્થથી ( જળાદિથી) ધૂમજાતીય પદાર્થની ઉત્પત્તિ સંભવિત નથી.
વ્યવહારનયવાદી તમારી વાત બરાબર નથી. આશય એ છે કે દંડનું સાદૃશ્ય દંડવેન દંડમાત્રમાં છે, કાષ્ઠત્વેન ખાટલા વગેરેમાં પણ છે, દ્રવ્યત્વેન જળાદિમાં પણ છે ને કુર્વકૂપવત્ત્વન તો માત્ર કુર્વકૂપવાળા પદાર્થોમાં જ છે. કાઇવેન ખાટલા વગેરેમાં કે દ્રવ્યત્વેન જળાદિમાં દંડના સાદૃશ્યને જાણવા છતાં કાંઈ ઘટસાધનતાનું જ્ઞાન થતું નથી, કારણ કે કાષ્ઠત્વ કે દ્રવ્યત્વને ઘટકારણતા સાથે કશું લાગતું વળગતું નથી. એમ દંડત્વને પણ જો કશું લાગતું વળગતું ન હોય (એટલે કે દંડત્વ પણ જો કાઠવાદિની જેમ કારણતાવચ્છેદક ન હોય) તો અરણ્યસ્થ દંડમાં સાદગ્ધગ્રહ થવા છતાં ઘટ સાધનતાની બુદ્ધિ થશે જ નહીં. કુર્વકૂપવત્ત્વન જો કારણતા માનવાની છે, તો એ રૂપે થતો સાદેશ્યબોધ જ ઘટસાધનતા બુદ્ધિ કરાવી શકે. હવે જો કુર્વકૂપત્ત્વનો સામા પદાર્થમાં નિશ્ચય ઘટોત્પત્તિપૂર્વે પણ સંભવિત હોય તો તો એનાથી જ પ્રવૃત્તિ ઉત્પન્ન થઈ જવાથી સાદૃશ્યબોધની જરૂર જ ન રહે. વળી પદાર્થનો નિશ્ચય કર્વકૂપવાળા તરીકે જો થઈ શકતો હોય તો દંડ-ચક્ર વગેરે રૂપે
