________________
લેખાંક
કાલાતીત નામના વિદ્વાનો મત આપણે વિચારી રહ્યા છીએ. ઈશ્વર અને કર્મ.. આ બન્નેની મહત્ત્વની-સાધના માટે ઉપયોગી જે વાત છે એને તો બધા જ ધર્મો સમાન
૯૧
રીતે માને છે. પછી તે તે દર્શને માનેલા ઈશ્વરોમાં કે કર્મમાં શું શું વિશેષતાઓ છે ? એ જાણવાનો પ્રયાસ એ અસ્થાનપ્રયાસ છે.
બીજને અંકુરિત થવા માટે ફલદ્રૂપભૂમિ એ સ્થાન છે. ઉખરભૂમિ એ અસ્થાન છે. ઉખરભૂમિમાં બીજને અંકુરિત કરવાનો પ્રયાસ જેમ ફોગટ છે. એમ પ્રસ્તુતમાં વિશેષોને જાણવાનો પ્રયાસ ફોગટ છે. વળી ધુમાડાથી અગ્નિતરીકે અગ્નિનું અનુમાન થઈ શકે છે, પણ એ લાલ-પીળી-ભૂરી-નાની-મોટી કેવી જ્વાળાઓવાળો છે વગેરે વિશેષો જાણી શકાતા નથી. એટલે જણાય છે કે અનુમાનનો વિષય સામાન્ય હોય છે, વિશેષ નહીં. પ્રસ્તુતમાં દેવ પ્રત્યક્ષનો વિષય ન હોવાથી અનુમાન કરવાનું છે, તેથી એ અનુમાન દ્વારા દેવતરીકે (કે ગુણપ્રકર્ષવાન્ તરીકે) દેવ જણાશે. એના બધા વિશેષો જણાવાના છે જ નહીં, એટલે દેવમાં રહેલા (એમ ફ્લેશમાં રહેલા) બધા વિશેષોનો નિશ્ચય જ્યારે શક્ય જ નથી, અને એ વિશેષોનો નિશ્ચય થાય તો પણ કશો ફરક પડતો નથી. તો એ નિશ્ચય કરવાનો પ્રયાસ અસ્થાનપ્રયાસ ઠરે જ. આમ ‘આ (ક્લેશ) સંસારનું કારણ છે' આટલા માત્ર જ્ઞાનથી એને દૂર કરવા માટે ગુણવાન્ પુરુષવશેષની આરાધના કરવી, એનાં વિશેષોનો વિચાર કરવા બેસવું એ નિષ્પ્રયોજન છે... આવો કાલાતીતનો મત નિશ્ચિત થયો.
જે સાધકો વિશેષનો વિચાર કરવા માટે અસમર્થ છે. તેઓના સ્વાગ્રહને દૂર કરવા સામાન્ય યોગની પ્રવૃત્તિ માટે અમને પણ આ મત માન્ય છે. પણ તે સિવાયના અભિનિવેશશૂન્ય વિદ્વાનૢ સાધક
