________________
૬૮૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે ટૂંકમાં, નિમિત્ત મળવાપર, અનાદિકાલીન સંસ્કારવશાત્, વિષય-કષાયાદિની વૃત્તિઓ જ અંદર સળવળે છે, છતાં દઢ સંકલ્પપૂર્વક, એ સળવળેલી વૃત્તિઓને સંધવી, બહાર સફળ ન થવા દેવી એ બહિતિ નામનો વૃત્તિ નિરોધ છે. આ બહિતિના વારંવારના દ્રઢ અભ્યાસથી અન્તઃસ્થિતિ નામનો બીજો વૃત્તિનિરોધ કેળવાય છે.
આશય એ છે કે નિમિત્ત મળ્યું. વૃત્તિઓ સળવળી.. સળવળેલી વૃત્તિઓ બહાર આવવા તોફાન મચાવી રહી છે. છતાં એની સામે ઝુક્યા વગર સંઘર્ષ કરીને પણ એને રુંધવામાં આવે છે તો એ વૃત્તિનું જોર કંઈક અંશે પણ ઘટે જ છે. અનંતાનંતકાળથી તો વૃત્તિના જોરને જ અનુસરવાનું થયેલું છે. ને એટલે જ એ જોર ઘણું જ ઘણું જ ઘણું જ આપણે ખુદ વધારેલું છે. એટલે હવે એની સામે પડવું એ સહેલી વાત નથી જ. પણ એને અનુસર્યા કરવામાં થતી હાલાકી તરફ હવે નજર ગયેલી છે ને તેથી એને છંધવાની પ્રામાણિક ઇચ્છા પેદા પણ થયેલી છે. પણ એ જો માત્ર સામાન્ય ઇચ્છારૂપ જ હોય કે માયકાંગલા સંકલ્પરૂપ જ હોય, તો વૃત્તિઓ અને ગણકારતી નથી. અને નિમિત્ત મળવા પર એ ઇચ્છા કે મંદ સંકલ્પ, વૃત્તિઓને તાબે થવા આનાકાની કરે છે. ને તેમ છતાં, ખૂબ ખૂબ જોરાવર બની ગયેલી વૃત્તિઓ જીવને ધરાર તાબે કરીને જ રહે છે. આ તો કેવું છે? નદી કોરીધાક હતી ત્યારે કાચી માટીની એક પાતળી પાળ કરી રાખેલી. પણ અચાનક ધસમસતા પાણીના ઘોડાપુર છૂટ્યા.. પેલી પાળની શું હેસિયત? પાણીના પુર એને રફેદફે કરીને ચારે બાજુ ફરી જ વળે છે. માટીને પણ ભેગી તાણી જાય છે. ઘોડાપુરને રોકવા તો કેવી મજબૂત દિવાલ જોઈએ ? બસ ! વૃત્તિઓના અનાદિકાલીન ઘોડાપુરને અટકાવવા એવો મજબુત-દઢ સંકલ્પ જોઈએ છે. (જેને આપણે પૂર્વે પાંચ આશયોમાં પ્રણિધાન નામના આશય તરીકે જોઈ ગયા છીએ.)
જીવે જો એવો દઢ સંકલ્પ કરેલો હોય, ને નિમિત્ત મળવા
