________________
૬૬૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે છે, નહીં કે શત્રુભાવ. એટલે જ ભેગા થયેલા તે બે સમસ્ત વસ્તુના બોધક બને છે, અને એટલે જ તે બેના સમુદાયમાં સમ્યક્ત કહેવાય છે. પરસ્પર વૈરભાવને છોડીને સહકારભાવ ભજવામાં, અન્ય નયના વિષયભૂત અનિત્યવાદિનો ગર્ભિતરૂપે વસ્તુઅંશ તરીકે જે સ્વીકાર એ જ કારણરૂપ બને છે. તેથી સમસ્ત વસ્તુનું બોધકત્વ લાવી આપનાર તથા સમ્યક્ત લાવી આપનાર આ ગર્ભિત રૂપવાળો એવો પણ સ્વીકાર નયની વિશેષતા કેમ ન કહેવાય ?
શ્રી પતંજલિઋષિએ આપેલા યોગના લક્ષણની વિચારણા કરતાં પહેલાં ભારતીય અન્ય દર્શનો અંગેની પાયાની કેટલીક વાતો આપણે વિચારી. તથા દર્શન-નયનો ભેદ પણ વિચાર્યો. અન્ય દર્શકોની અલગ-અલગ માન્યતાઓ કેમ થઈ ? વગેરે વાતો આગામી લેખમાં જોઈશું.
રિલેખાંક
રી, ઉ૩
ભારતના દર્શનોનો અને ભારતની બહારના ધર્મોનો મુખ્ય તફાવત, ભારતીયદર્શનોની પાયાની માન્યતાઓમાં સમાનતા (તથા
અસમાનતા), દર્શનો મિથ્યા હોવા છતાં સમાન નિરૂપણવાળા નો મિથ્યા નથી.. વગેરે વાતો ગયા લેખમાં જોઈ. હવે પૂર્વભૂમિકા રચીને પાતંજલ યોગલક્ષણની વિચારણા આ લેખમાં જોઈશું.
આત્માના બે સ્વરૂપ છે. શુદ્ધ સ્વરૂપ અને અશુદ્ધ સ્વરૂપ. કર્માત્મક ઉપાધિથી બિલકુલ મુક્ત થઈ જવા પર મોક્ષમાં આત્માનું જે સ્વરૂપ હોય છે તે શુદ્ધ સ્વરૂપ છે. તથા, કર્માત્મક ઉપાધિવાળું અને એ ઉપાધિના કારણે થતી વિવિધ-વિચિત્ર અવસ્થાઓવાળું આત્માનું જે સ્વરૂપ સંસારમાં હોય છે તે અશુદ્ધસ્વરૂપ છે. આ શુદ્ધ સ્વરૂપ અને અશુદ્ધ સ્વરૂપમાં આસમાન-જમીનનો ફરક હોય છે.
