________________
૬૬૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
એ જ રીતે મોક્ષને કોઈ સચ્ચિદાનંદમય માને છે તો કોઈ નિરન્વયમુક્તિ માને છે તો કોઈ
એને નિર્ગુણ માને છે.. કોઈ બ્રહ્મલીનતાને મુક્તિ માને છે.
આમ આત્મા વગેરે અંગે ઘણો માન્યતાભેદ હોવા છતાં, દરેકનો પાયો, આત્મા, અશુદ્ધિ-સંસાર... અશુદ્ધિ દૂર થવા પર મોક્ષ.. મોક્ષ જ મુખ્ય રીતે પ્રાપ્ય તત્ત્વ છે. ને એ રાગ-દ્વેષ ૫૨ વિજય વિના પ્રાપ્ત થતો નથી. રાગ-દ્વેષ પર સંપૂર્ણ વિજય મેળવવો શક્ય છે ને એ જ મુખ્ય પ્રયોજન છે. પાયાની આ સમાનતા એ કોઈ નાનીસૂની વાત નથી. કારણ કે ભારતની બહાર ઉદ્ભવ પામેલા પણ સંખ્યાબંધ ધર્મો હોવા છતાં કોઈ જ ધર્મના પ્રણેતાની નજર મોક્ષ તરફ ગઈ નથી.. ‘સંસારનું મૂળ આત્માને વળગેલી અશુદ્ધિ છે..’ આ વાત જ મૂળમાં સમજાયેલી નથી. ‘સંસારમાં ગમે એવી સુખસગવડ- સન્માનમય અવસ્થા, એ છેવટે જીવ માટે કદર્શનારૂપ જ છે, શુદ્ધ આત્માસ્વરૂપ મોક્ષની તુલનામાં એ સાવ તુચ્છ છે, પરિણામે વિપાકદારૂણ છે ને તેથી પરમાર્થથી એ પણ ત્યાજ્ય જ છે..' આવી બધી મૂળભૂત વાતનો અણસાર સુધ્ધાં ન હોવાથી એમનું લક્ષ્ય વધુમાં વધુ.. થોડી સમૃદ્ધિ હોય.. વિષય-કષાયના તોફાનો કંઇક ઓછા કર્યા હોવાથી શાંતિનો અનુભવ હોય, સમાજમાં માનભરેલી સ્થિતિ હોય, દયા પરોપકાર નીતિ વગેરે ગુણો હોય એટલે ભયો ભયો... બસ આટલું જ હોય છે. રાગ-દ્વેષપર કંઈક વિજય મળ્યો છે એ જોઈને મારે સંતોષ માની લેવાનો નથી કે સાધના થંભાવી દેવાની નથી. મારે એના પર સંપૂર્ણ વિજય મેળવાનો છે. સંસાર દુઃખમય છે. એની દુ:ખમયતાના મૂળમાં એની પાપમયતા છે.. ને એની પાપમયતાના મૂળમાં એની રાગ-દ્વેષમયતા છે.. માટે રાગ-દ્વેષ પર વિજય-સર્વજ્ઞતા- મોક્ષ... આ જ મુખ્ય લક્ષ્ય છે... આવી બધી વાતો હૈયામાં સ્ફુરવી.. સ્ફુર્યા પછી જચવી... જીવનનું એ જ સાધ્ય બનવી.. એ સાધ્યની સિદ્ધિ માટે અપાર સમૃદ્ધિમય સંસારને પણ શિવનિર્માલ્યવત્ ત્યજી દેવામાં કોઈ થડકારો નહીં.. ને અનેક કષ્ટમય
