________________
૬૫૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે આ ચારે પ્રકારની કથાથી શ્રોતાનો આધાકર્મ સેવનનો આગ્રહ વિક્ષિપ્ત થાય છે, અને આધાકર્મસેવનના વર્જનરૂપ જિનાજ્ઞાપાલનના ધર્મમાર્ગે એ જોડાય છે, માટે આ શા માટે વિક્ષેપણી ધર્મકથા ન બને?
જે અતિપ્રસિદ્ધસિદ્ધાન્ત હોય એનાથી રહિત એવી વાત જે રામાયણાદિ લૌકિક કથામાં કે વેદ-સાંખ્ય-બૌદ્ધ વગેરેના ધર્મગ્રન્થોમાં આવતી હોય, એવી વાતમાં દોષ દર્શાવીને એનું ખંડન કરવામાં આવે તો એ જરૂર શ્રોતાના તે તે ધર્મ પ્રત્યેના આકર્ષણને વિક્ષિપ્ત કરનારી હોવાથી વિક્ષેપણીકથારૂપ બની શકે. પણ જો શ્રોતા, સાચાખોટાનો વિવેક કરવાની શક્તિથી રહિત હોય-મુગ્ધ હોય તો રામાયણાદિનું ખંડન સાંભળીને “આ બધા વક્તા અમારા ધર્મના દ્વેષી છે (માટે અમારી વાતોનું ખંડન કરે છે)' આવા અભિપ્રાયવાળો બની જવાની શક્યતા રહે છે, અને તો પછી એ જૈનધર્મ પ્રત્યે આકર્ષાઈ શકતો નથી. માટે એવા મુગ્ધ જીવને આ વિક્ષેપણી કથા કરવાની હોતી નથી.
એમ, સાચા-ખોટાનો વિવેક કરવાની શક્તિ તો હોય, પણ સ્વધર્મનો કદાગ્રહ જેવો જેને રાગ હોય એને પણ આવો જ અભિપ્રાય ઊભો થતો હોવાથી વિપરીકથા કરવાની હોતી નથી.
તથા આવા મુગ્ધ અને કદાગ્રહી જીવોને એમના ધર્મની શોભન વાત કહેવામાં આવે ત્યારે એ સાંભળીને “અમારો ધર્મ પણ સુંદર છે, સાચો છે એવી તત્ત્વપણાની બુદ્ધિ થાય છે, ને તેથી જૈનધર્મ પ્રત્યે આકર્ષાવાની તો વાત દૂર જ રહી જાય છે. માટે આવા જીવોને ત્રીજા-ચોથા પ્રકારની વિક્ષેપણી કથા પણ કરવાની હોતી નથી.
એટલે, શ્રોતામાં કદાગ્રહ તો નથી, પણ સ્વસિદ્ધાન્તમાં દૂષણ જાણવા છતાં માધ્યથ્ય જળવાઈ રહેશે એવું જાણવા મળે તો જ વિક્ષેપણી કથા કરવી જોઈએ. એમાં પણ, શ્રોતાના ધર્મની શોભનવાત કહેવાના અવસરે એ અંગેની જૈનધર્મની વાત પણ ભેગી કરવી. તે આ રીતે - જેમ અમારે અહિંસાદિસ્વરૂપ ધર્મ છે, એમ સાંખ્ય વગેરેને
