________________
લેખાંક
ગયા લેખમાં અર્થકથા, કામકથા અને આક્ષેપણી ધર્મકથાનો વિચાર કર્યો. હવે આ લેખમાં વિક્ષેપણી ધર્મકથા વગેરેનો વિચાર કરવાનો છે.
૪૭
અન્ય ધર્મની શ્રદ્ધાવાળા શ્રોતાને એ શ્રદ્ધા હટે નહીં ત્યાં સુધી જૈનધર્મની શ્રદ્ધા પ્રગટવી શક્ય નથી. માટે અન્ય ધર્મની શ્રદ્ધા હટવી જરૂરી છે. એ હટવી એ એક પ્રકારનો વિક્ષેપ છે. માટે એને હટાવનાર કથા વિક્ષેપણી કથા કહેવાય છે. આના પણ ચાર પ્રકાર છે.
=
=
(૧) સ્વ-૫૨સમયવિક્ષેપણીકથા પ્રથમ સ્વસમયની જૈનદર્શનની વાતો કહે, અને એ તર્કસંગત છે, આત્મહિતકર છે, આચરવી શક્ય છે. વગેરેરૂપે એના ગુણોનું વર્ણન કરે. ત્યારબાદ પરસમયની શ્રોતાની જેમાં શ્રદ્ધા છે તે ધર્મની એવી વાતો કહે જે તર્કસંગત ન હોવી, આંત્મહિતકર ન હોવી વગેરેરૂપે સરળતાથી શ્રોતાને કહી – સમજાવી શકાય એવી હોય. આવું સાંભળીને શ્રોતાની પોતાના ધર્મ પ્રત્યેની શ્રદ્ધા વિક્ષિપ્ત થાય છે વિચલિત થાય છે. અને એ વિચલિત થાય એટલે, જ્યાં આવી કોઈ અસંગત વાતો નથી, પણ સંગત વાતો જ છે એવા જૈનધર્મ પ્રત્યે એ શ્રોતાને આકર્ષણ-રુચિ જાગે છે. માટે આ વિક્ષેપણી ધર્મકથા બને છે. અહીં પણ, શ્રોતાની ભૂમિકા જોવાની તો હોય જ છે. જો એ બાળકક્ષાનો હોય તો જૈનદર્શનના લોચ કરાવવો, સ્ત્રી અને ધનના તો સ્પર્શ સુધ્ધાંનો ત્યાગ... વગેરે વાત કરીને પછી એ કક્ષાની પણ તર્કથી ઘટી ન શકે એવી પરદર્શનની વાતો કરવી જોઈએ. એ જ રીતે મધ્યમજીવને સમિતિ વગેરેની સૂક્ષ્મ વાતો કરવી જોઈએ. અને એના ધર્મમાં આવી સૂક્ષ્મ વાતો છે જ નહીં, અથવા છે તો તર્કસંગત નથી - કલ્યાણકર નથી... વગેરે સમજાવવું જોઈએ. તથા શ્રોતા જો પંડિત હોય તો શ્રી જૈનદર્શનના અનેકાન્તવાદમાં હિંસા-અહિંસા વગેરે બધું
–
=
