________________
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે શ્રોતાના જેમ બાળ-મધ્યમ વગેરે ભેદ પડે છે એમ અન્ય રીતે પણ ભેદ પડે છે.. એમાંથી જે શ્રોતાને જૈનધર્મ પ્રત્યે આકર્ષણ નથી... એમ અન્ય કોઈ ધર્મ પ્રત્યે પણ આગ્રહ જેવી શ્રદ્ધા નથી... આવા જીવોને માત્ર જૈનધર્મના આચાર વગેરેની આકર્ષક વાતો કહેવાથી એને જૈનધર્મ પ્રત્યે આકર્ષણ જાગી શકે છે, માટે એવા જીવોને આક્ષેપણીકથા કહેવાય છે.
૬૪૦
પણ જે જીવોને અન્ય ધર્મ પ્રત્યે કંઈક આગ્રહયુક્ત શ્રદ્ધા નિર્માણ થયેલી છે, એવા જીવોને જ્યાં સુધી એ શ્રદ્ધા મોળી પડતી નથી ત્યાં સુધી જૈનધર્મ પ્રત્યે આકર્ષણ પેદા થઈ શકતું નથી. માટે એ શ્રદ્ધાને વિચલિત કરવા માટે વિક્ષેપણીકથા કહેવામાં આવે છે.
જે જીવોને જૈનધર્મ પ્રત્યે શ્રદ્ધા નિર્માણ થઈ ગયેલી છે, છતાં પ્રવ્રજ્યાસ્વીકાર વગેરે રૂપ વિશિષ્ટ સાધના માટે મન ઉલ્લસિત થતું નથી, એવા જીવોને એ માટે મન ઉલ્લસિત થાય એ માટે સંવેજનીધર્મકથા કરવી જોઈએ.
સંયમધર્મ સુધી પહોંચી ગયા હોવા છતાં જેઓ કંઈક પ્રમાદ સેવી રહ્યા છે. એવા જીવોને પ્રમાદ છોડવાને ઉલ્લસિત કરવા માટે પણ ધર્મકથા કહેવી જરૂરી બને છે. એ માટે ચોથી નિર્વેજની કથા કહેવાય છે.
પ્રશ્ન - ધર્મકથા માટે જેમ શ્રોતા ભેદે કથાભેદ કહ્યો છે, તો એમ અર્થકથા અને કામકથા માટે કેમ નથી કહેતા ?
ઉત્તર - જીવોને અર્થ-કામ માટે ગાઢ આકર્ષણ અનાદિકાળથી પડેલું જ હોય છે, (ક્યારેક કામચલાઉ સુષુપ્ત થઈ ગયું હોય એ વાત અલગ છે.) માટે એનું આકર્ષણ પેદા કરવા માટે વિશેષ પ્રયત્ન જરૂરી હોતો નથી. વળી જેમ ધર્મના જૈનધર્મ, બૌદ્ધધર્મ, સાંખ્યદર્શન વગેરે અનેક ભેદો છે, એવું અર્થ-કામ માટે છે નહીં. તેથી આક્ષેપણીવિક્ષેપણી વગેરે કથાભેદ નથી. તથા અર્થ-કામના આકર્ષણવાળો
